Ach, te Czeszki!

Elżbieta urodziła się w Cieszynie we wrześniu 1932 roku. Z soboty na niedzielę. Wie o tym, bo w rodzinie przypominano nieustannie, że tuż po jej narodzinach, w niedzielę zginęli w katastrofie Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Pilotów, z których tak dumna była cała Polska, zaskoczyła burza i ich samolot runął niedaleko Karwiny, na Śląsku Cieszyńskim, ale już po czeskiej stronie.

Elżbieta długo nie była Elżbietą. Tak naprawdę rodzice dali jej na chrzcinach imię Hildegarda. Zmienili je po wojnie w 1948 roku, bo dla władz podejrzani byli ci o niemieckich imionach lub nazwiskach. Jej rodzice, Alojzy i Zofia, poznali się w Cieszynie. Przyjechali za pracą. Z niedaleka. On z Ustronia, ona ze Skoczowa. Oboje pracowali u Hermana Eisnera. Alojzy był piekarzem, bo Eisner prócz młyna miał i piękną piekarnię. To pani Eisnerowa namówiła służącą Zofię, by córkę nazwała Hildegardą. Hilda, Hildzia – wołano za Elżbietą przez lata dzieciństwa. Eisnerowie w pamięci dziecka zapisali się jako życzliwi starsi państwo. Hilda, zabierana przez mamę do pracy, poznała oboje. Chlubą pana Hermana były gołębie pocztowe. Jego żona uwielbiała ogród przy młynie.

Dobroduszny pan Eisner regularnie droczył się z ojcem Elżbiety. Alojzy Niemczyk należał do cechu piekarzy. Kiedy pojawiał się w pracy po kolejnym zebraniu, Eisner pytał go, o czym to piekarze deliberowali. A on odpowiadał niezmiennie, że o słabych zarobkach. Właściciel piekarni i młyna miał receptę na rozwiązanie problemów swojego pracownika, powtarzał:

– Niemczyku, wyście mi są za drogi. Jak mocie za mało, to se poszukejcie innej roboty.

Ojciec nie był zadowolony, że Eisner konsekwentnie odmawiał mu podwyżki. Czasy nie były lekkie, a Alojzy Niemczyk wiedział, że jednak warunki pracy były całkiem przyzwoite. W piekarni pieczono tak dobry chleb, że zamawiał go miejscowy garnizon, a nawet sprzedawano go do Czeskiego Cieszyna, Niemczyk więc nie decydował się porzucić pracy.

*

„Wieczorem na rynku katowickim przemawiałem wobec czterdziestotysięcznego tłumu, a przez radio do całej Polski i do bliższej i dalszej zagranicy. Przemówienie obliczone na dziesięć minut trwało wskutek okrzyków tłumów i aplauzów przeszło osiemnaście minut. Padały pod adresem Czechów hasła takie, jak: »Bić Czechów!«, »Ostrawica nasza granica«, »Stworzyć korpus ochotniczy«, »Wodzu, prowadź nas na Czechów!«, »Dalej, za Olzę!«, »Precz z komunistyczną Pragą!«, »Zniszczyć gniazdo niepokojów i prowokacji w Pradze!«. Okrzykom nie było końca, a padały z taką siłą, że czuło się siarkę w powietrzu” – wspominał Jan Szuścik, radny Cieszyna, swoje wystąpienie z 19 września 1938 roku[i].

Elżbiecie nie zapadły w pamięć ani te dni, kiedy w Polsce antyczechosłowackie nastroje przeradzały się w amok i nagle uwierzono, że po dwudziestu latach nastąpi wyrównanie krzywd granicznych, ani te, kiedy polskie wojsko zajmowało Zaolzie. Miała wtedy przecież tylko sześć lat. Na osiedlu, na którym mieszkali, było spokojnie i cicho, tak jak zazwyczaj. Na moście pozostały przedwojenne budki straży granicznej, czechosłowackiej i polskiej, ale nikt w nich już służby nie pełnił. Czeski Cieszyn został nazwany Cieszynem Zachodnim i stał się dzielnicą miasta.

Rok później dziewczynka mocno się przestraszyła, bo niemieccy żołnierze na warczących motocyklach wjechali w wąskie uliczki osiedla. Narobili hałasu. Mgiełkę spalin i ich ostry zapach z czasem rozwiał wiatr. Ale strach pozostał.

– Wojna? Poszłam do szkoły, a panu Eisnerowi Niemcy zabrali majątek. Przyszli tam nowi zarządcy i tato na nich narzekał. Ojcu znacznie obniżono pensję, ale pracował dalej. No i przeprowadziliśmy się, bo właścicielom mieszkania, które wynajmowaliśmy, groziło wysiedlenie. Musieliśmy znaleźć nowe. Zamieszkaliśmy w kamienicy niedaleko Olzy, gdzie mama była dozorczynią, sprzątała też w sklepie tekstylnym Lewińskich przy ulicy Głębokiej.

Okupanci nazywali miasto po niemiecku: Teschen.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.