Panią Mirosławę poznałem w kościele. Na mszy świętej gromadzi się prawie cała żeńska część wioski. Babuleńki okutane kolorowymi chustami, matki z dziećmi, młode dziewczyny. Kilku mężczyzn nieśmiało stoi przy drzwiach wejściowych. Patrzą ukradkiem, mamroczą pod nosem słowa modlitwy. Większość ich kolegów wyjechała za chlebem za granicę albo siedzi w domach.

– Piją – mówi smutno jedna z parafianek.

Religijność to domena kobiet. Mszę koncelebruje polski misjonarz, sercanin, ksiądz Marcin Januś. Nabożeństwo trwa grubo ponad dwie godziny i prowadzone jest w trzech językach. Wierni modlą się po ukraińsku, kazania słuchają po rosyjsku, a śpiewają po polsku. Kościół w Słobodzie to jak w wiekach średnich nie tylko miejsce spotkania z Bogiem, ale również bastion. Przez kilkadziesiąt lat broniono się w nim przed ateizacją i sowietyzacją. Wioska pierwotnie nazywała się Księdzówka, bo założył ją pod koniec XVII wieku ksiądz Wardieriesowicz, proboszcz parafii w pobliskim Raszkowie, który podobno osiedlił tutaj chłopów z „dalekich stron”. Prawdopodobnie byli to włościanie z południowej Rzeczypospolitej. Dopiero w 1927 roku zdecydowanie zbyt katolicką nazwę wsi zastąpiono Słobodą Raszków. W kilka lat później raszkowski kościół zamieniono na magazyn i stolarnię. Pozbawieni swojego duszpasterza mieszkańcy Słobody zaczęli organizować religijną partyzantkę. Chcieli wznieść swój własny kościół, ale władze nie wydawały na to zgody i dwukrotnie siłą burzyły zaczątki nowej świątyni.

– Tutaj żyje twardy naród. Komuniści byli zawzięci, ale słobodzianie jeszcze bardziej. Nie da się zgodnie z prawem, nie idzie siłą, to trzeba podstępem. Totalitarny ustrój nauczył na sztuki kombinowania – śmieje się ojciec Dima piastujący do połowy 2016 roku funkcję proboszcza słobodziańskiej parafii. – Obecny kościół to tak naprawdę przerobiony dom mieszkalny. Jego właścicielka systematycznie dobudowywała kolejne pomieszczenia, aż wreszcie powstała kaplica z prawdziwego zdarzenia. Nawet wieżę wierni wznieśli własnym sumptem.

Na uginających się nogach przemierzam błotniste drogi Słobody. Dom Kultury wybudowany za Sowietów zamienił się w straszącą powybijanymi oknami ruinę. Podłogę w głównym holu pokrywa gruba warstwa gruzu. Z namalowanego na ścianie rajskiego widoku pozostał tylko fragment palmy i błękitnego morza. Reszta rozsypała się w proch.

– Komuniści zamknęli nam kościół i postawili centrum kulturalne, żebyśmy mogli tam oddawać się przyjemnościom nowego świeckiego kultu. Bo ateizm to też religia, tylko że Jezusa Chrystusa zastąpił umysł i nauka. I widzisz, Dom Kultury się zawalił, a kościół, który sami sobie wybudowaliśmy, kwitnie – śmieje się Nina wyglądająca przez drzwi pobliskiego domku otoczonego zadbanym ogródkiem.

Ogórki, pomidory, ziemniaki, cebula. Na drzewach wiśnie, czereśnie i śliwy. Ludzie starają się być samowystarczalni.

– Romaszka, Romaszka. Chodź do mnie! – Kobieta stoi na ganku i głośna kogoś woła. Imię cokolwiek osobliwe, bo „Romaszka” to po ukraińsku „Rumianek”. Przybiega koza. Merda ogonem, łasi się i zajada owoce, którymi karmi je właścicielka. Nina klepie ją po bokach. Romaszka zadowolona kładzie się na ganku i jak pies stróżujący obserwuje obejście. – Mąż umarł kilka lat temu, dzieci wyjechały do miasta szukać lepszego życia. Sama tutaj zostałam i tylko ona dotrzymuje mi towarzystwa – opowiada, głaszcząc kozę po głowie.

Z gospodarstwa Niny wyciąga nas wdowiec Roman. Po śmierci żony próbował poskładać dom do kupy, ale jakoś wszystko się porozłaziło. Pieniędzy nie było, pole leżało odłogiem, tylko winorośle rok w rok bujnie owocowały. Wypełnił więc czas produkcją czerwonego trunku.

– Kim to ja nie byłem? Obywatelem sowieckim, Mołdawianinem, Ukraińcem i oczywiście Naddniestrzaninem. – Roman wyciąga z oblepionej warstwą brudu szuflady pliczek paszportów. Kula ziemska z sierpem i młotem, tur, tryzub i wreszcie godło Naddniestrza. – Ale zobacz, we wszystkich wpisane jest to! – Kartkuje poszczególne dokumenty i triumfalnie wskazuje zapisaną w rubryczce narodowość: „Polak”. – Większość życia przeżyłem w Sojuzie i nikt się nie zastanawiał, czy to jest Mołdawia, czy Ukraina, czy cholera jeszcze wie co. Jak się Związek posypał, to okazało się, że Słoboda leży na mołdawskiej ziemi. A i niech sobie będzie w Mołdawii. Mnie to tam rybka. Ale politycy postanowili namieszać. – Zaciąga się głęboko śmierdzącymi papierosami bez filtra. – Wysłali ludzi, żeby do siebie strzelali. I teraz mamy Republikę Naddniestrzańską. A jakie to ma znaczenie. Nędza, jaka była, taka jest. Zrobiłem sobie ten ukraiński paszport, żeby mieć jakiś normalny dokument. Ale ja urodziłem się Polakiem i Polakiem umrę.

Wieczorem lokalna młodzież zbiera się przy ruderze, która kiedyś pełniła funkcję domu dziecka. O 21.00 w remizie obok startuje dyskoteka.

– Chcesz żyć normalnie, to musisz wyjechać. Nie tylko dla siebie, ale też dla rodziny. Żeby jakieś pieniądze do domu przesyłać. Wpadłem na wakacje do rodziców, ale na jesień znowu wracam do roboty w Rosji – mówi Kola, trzydziestoparoletni chłopak napotkany w sklepie spożywczo-monopolowym.

– A gdzie pracujesz? W Moskwie? – pytam.

– W jakiej tam Moskwie. W Magadanie. Wiecie gdzie to? Na Kołymie. Muszę się nacieszyć tymi słonecznikami. Tam zimno, ciemno i dziko. Ale płacą dobrze. To najważniejsze.

Nie tylko Słoboda, ale całe Naddniestrze to kraina emerytów. Na początku lat dziewięćdziesiątych mieszkało tutaj prawie 600 000 ludzi. Władze zarzekają się, że nic się nie zmieniło, bo zgodnie z oficjalnymi danymi w 2004 roku nad Dniestrem żyło 546 500 osób. Ale badaniami łatwo manipulować. Co z tego, że ktoś ma obywatelstwo nieuznawanej republiki, jeśli w rzeczywistości mieszka za granicą. Nieoficjalne statystyki mówią, że tak naprawdę liczba ludności to 300 000, może 350 000. Naddniestrze jest demograficzną pustynią. Za Sowietów do Naddniestrza masowo przyjeżdżali emerytowani radzieccy wojskowi, zmęczeni wieloletnią służbą na rubieżach Sojuza. To oni napędzają marzenia o starych dobrych czasach i nigdzie się ruszać nie zamierzają. Ale młodzi wiedzą swoje. Trzeba się wyrwać, żeby coś osiągnąć.

Na potańcówce dudni przede wszystkim rosyjska popsa. W tym sezonie furorę robi też kawałek Ja cię kocham ukraińskiego zespołu popowo-kabaretowego Dzidzio. Chłopaki szpanują motocyklami. A dziewczyny tańczą i marzą o kolorowym życiu oglądanym w telewizji i internecie.

– Podoba ci się w Słobodzie? – pyta, trzepocząc rzęsami, młoda panienka i przy okazji puszcza z telefonu przebój Dzidzio. „Ja cię kocham, I love you, ja tebe kochaju, ja tiebia lublu”.

– Pewnie, że tak! Cisza, spokój, po horyzont nic tylko słoneczniki i kukurydza. Owoce super, wino jeszcze lepsze. Ludzie z sercem na dłoni. Przyjęli mnie jak rodzinę, choć nigdy mnie wcześniej na oczy nie widzieli. – Jestem szczerze zachwycony Słobodą.

– Tak, tak. To co, może się do nas przeprowadzisz? – Dziewczyna kiwa głową.

Dzidzio wyśpiewuje: „Ty zadzwoniłaś, że przestałaś mnie kochać i wyjeżdżasz do Ameryki”.

– Tak żeby od razu się przeprowadzać, to może bez przesady…

– Sam widzisz – wchodzi mi w słowo – w Słobodzie wszystko takie piękne i ładne, jak się przyjedzie na weekend. Tak jak ty. Wpadłeś na kilka dni i zaraz sobie pojedziesz. Posnujesz się po polach, napijesz winka i samogonu, pojesz wiśni. A my tutaj zostaniemy.

„Ty jedziesz do Stanów, bo szukasz nowej namiętności”. Dzidzio nie odpuszcza, aż jakieś psy zaczynają wokoło wściekle ujadać.

– Ja też wyjadę. Jeszcze nie wiem gdzie i kiedy, ale wyjadę. Może do Ameryki albo przynajmniej do Polski… – Dziewczyna puszcza oko i wybucha śmiechem.