Lady Day śpiewa bluesa

William Dufty, Billie Holiday

Lady Day śpiewa bluesa

fragment

Mając szesnaście lat, byłam już dojrzałą kobietą. Wielką, grubokościstą, ze sporym biustem; porządna rosła klacz. Przed szkołą i po lekcjach chodziłam do pracy, opiekowałam się dziećmi, robiłam sprawunki i szorowałam te cholerne białe schody, których pełno w całym Baltimore.

Sąsiedzi dawali mi miedziaka za każde szorowanie, więc musiałam coś wykombinować, żeby zwiększyć zarobki. Kupiłam sobie szczotkę, wiadro, szmaty, mydło Octagon oraz środek czyszczący Bon Ami – zapamiętam do końca życia tę wielką kostkę.

Kiedy pierwszy raz stanęłam przed białymi drzwiami i zapytałam, czy zapłacą mi piętnaście centów za sprzątanie, właścicielka zareagowała, jakby zaraz miała jej pęknąć żyłka. Wytłumaczyłam, że przyniosłam swoje środki czyszczące, stąd taka cena. Usłyszałam, że mam cholerny tupet, więc obiecałam, że za te pieniądze wyszoruję też podłogę w kuchni albo w łazience. Zadziałało, dostałam robotę.

Wiedziałam, że najwięcej ugram na tym, że te wszystkie babska były leniwe. W domu mógł panować niemożebny syf, ważne, żeby schody wejściowe lśniły. Czasem udawało mi się zarobić nawet dziewięćdziesiąt centów. Raz przyniosłam dwa dolary i dziesięć centów – zrobiłam wtedy czternaście domów: schody i kuchnie albo łazienki.

Przez tę robotę musiałam zrezygnować z jazdy na wrotkach, roweru i boksu. Uwielbiałam boksować. W szkole uczyli nas podstaw. Ale miałam problem z dyscypliną. Jedna taka przywaliła mi z całej siły w nos, normalnie myślałam, że nie wstanę. Więc zdjęłam rękawice i dałam jej popalić. Trener się wkurzył i już więcej tam nie poszłam.

Ale nie przestawałam śpiewać, śpiewałam przy szorowaniu schodów, śpiewałam, jeżdżąc na rowerze. Mogłam tak przez cały czas. Uwielbiałam muzykę. Wciskałam się wszędzie, gdzie tylko mog­łam czegoś posłuchać.

Załatwiałam też sprawunki dla Alice Dean i dziewczyn z jej burdelu na rogu naszej ulicy. W tamtych czasach biegałam ludziom po zakupy, kasując piątaka albo dziesięć centów od każdego, bez wyjątku. Ale z Alice miałam inny układ – przynosiłam mydło, ręczniki i szorowałam balie w zamian za to, że dawały mi posłuchać Louisa Armstronga albo Bessie Smith z patefonu stojącego w salonie.

To było naprawdę coś – żaden inny przybytek nie mógł się poszczycić takim urządzeniem. Spędziłam tam wiele cudownych godzin, słuchając Popsa i Bessie. Pamiętam, jak kręciło mi się w głowie przy West End Blues Louisa. Wtedy po raz pierwszy usłyszałam śpiew bez słów. Jeszcze nie wiedziałam, że Pops zapominał tekstów i wymyślał coś z głowy. Przecież nie rozumiałam różnych słów, a jego „ba ba ba” i tym podobne zdawały się coś znaczyć, choć ich znaczenie zmieniało się zależnie od mojego nastroju. Czasem nagrania sprawiały, że ryczałam jak bóbr. A czasem byłam tak szczęśliwa, że zupełnie zapominałam, ile się musiałam natyrać, żeby posłuchać płyt w salonie.

Mamie oczywiście się nie podobało, że przesiaduję u dziewczyn na rogu. I zupełnie nie rozumiała, czemu nie przynoszę żadnych pieniędzy.

 – Znam cię, Eleanoro – narzekała. Tak mi dali na chrzcie – Elea­nora. – Nigdy nie pracujesz za frajer.

Kiedy się w końcu dowiedziała, że rezygnuję z ciężko zarobionej forsy, żeby posłuchać muzyki w salonie Alice, to też mało co nie kopnęła w kalendarz.

Myślę, że nie ja jedna poznawałam dobry jazz w domu uciech. Ale to nie miało dla mnie żadnego znaczenia. Kochałabym Bessie i Louisa tak samo, gdybym usłyszała ich po raz pierwszy na skautowskiej paradzie. Za to biali ludzie, którzy poznawali te kawałki w przybytkach takich jak u Alice Dean, szybko zaczęli nazywać jazz „muzyką z burdelu”.

Nikt już nie pamięta, jak to wtedy wyglądało. A to były jedyne miejsca, gdzie biali i czarni spotykali się ze sobą jak równy z równym. No bo kurde gdzie, przecież że nie po kościołach. A w Baltimore tylko najmodniejsze lokale mogły się pochwalić patefonem i kolekcją najlepszych nagrań. Jestem tego na sto procent pewna. Jakbym usłyszała Popsa i Bessie u jakiegoś księdza w domu, to na pewno bym się u niego zatrudniła. Ale w tamtych czasach nie było jeszcze takich kapłanów jak ojciec Norman O’Connor z Bostonu, który kocha jazz i ma wielu wiernych słuchaczy, gromadzących się przy odbiornikach, żeby posłuchać jego programu.

Muzyka w tamtych czasach była też na tańcach. Nie przepuszczałam żadnej okazji. Ale nie chodziłam tańczyć, tylko słuchać. Jasne, że kuzynka Ida mi nie wierzyła. Twierdziła, że podpieram ściany, żeby kusić chłopców. Za to też zbierałam od niej cięgi.

Ciągle się martwiła, że zadaję się z chłopakami. Tuż obok naszego domu był sklep ze starzyzną. Właściciel po codziennym objeździe dzielnicy parkował przed nim swój wóz. W pobliżu zawsze kręciły się jakieś chłopaki z sąsiedztwa, grały w kulki albo w kości. Często do nich schodziłam. Grywałam z nimi, wdawałam się w bójki, ale nic więcej. Raz taka wścibska starucha z pierwszego piętra zaczęła mi wygrażać palcem przez okno, a potem zlazła i darła się jak opętana, że przynoszę wstyd całej okolicy.

Seks mnie wtedy w ogóle nie interesował, z chłopakami robiłam tylko to, co sami ze sobą robili. Byłam jednym z nich. Więc kiedy ta stara zołza zaczęła na mnie wrzeszczeć, nie pozostałam jej dłużna.

 – Myślisz, że się z nimi puszczam czy co?! – ryknęłam.

Baba momentalnie zapomniała, o co piekliła się jeszcze przed chwilą, i zaczęła mi wytykać niewyparzony język. A ja tylko powiedziałam na głos, co jej chodziło po głowie. Zasadniczo miałam gdzieś, co sobie o mnie myśli, ona czy ktokolwiek inny. Nie chciałam tylko martwić matki. A wiedziałam, że się martwi.

 – Nie masz ojca – wypominała. – A ja ciągle jestem w robocie. Nie powtarzaj moich błędów, proszę.

Bała się, że źle skończę i że nie można na to nic poradzić. Nigdy mnie nie uderzyła, gdy coś przewiniłam. Płakała wtedy, a ja nie mogłam patrzeć na te łzy. Nie chciałam jej skrzywdzić i nigdy tego nie zrobiłam. Aż trzy lata przed jej śmiercią zaczęłam ćpać.

Wystraszyłam się tamtego dnia, że starucha naopowiada mamie jakichś głupot. Kiedy zaczęła mnie oskarżać o różne świństwa, z którymi nie miałam nic wspólnego, złapałam za szczotkę i tłukłam babsztyla tak długo, aż obiecała, że powie mojej mamie, że nigdy mnie nie widziała z żadnymi chłopakami.

Sami chłopcy byli chętni, jasne. I rozglądali się za dziewczynami, które by z nimi poszły. A ja zawsze umiałam taką wskazać. Wystarczyło odwiedzić największą świętoszkę na dzielnicy. Wszystkim wciskała, że zostanie wielką tancerką, a tymczasem przyjmowała nie tylko chłopaków, ale i dorosłych, żonatych ­facetów.

Evelyn, bo tak jej było, umiała udawać porządnicką, z tych, co to nie poznałyby proszku do szorowania podłóg, nawet gdyby ktoś natarł im tym gębę. A mnie wszyscy suszyli głowę z powodu przewin mojej matki, zwłaszcza kuzynka Ida.

Parę lat temu wróciłam do Baltimore na koncert w Royale Theatre. Podjechałam swoim białym cadillakiem pod dom, gdzie kiedyś mieszkała Evelyn. Zaparkowałam dokładnie tam, gdzie handlarz starzyzną zostawiał swój wóz. Z kariery tancerki nic jej nie wyszło, więc nasza świętoszka wciąż żyła w tym samym miejscu. Miała sześcioro dzieci, każde z innym facetem, i wyglądała na niedomytą. Dzieciaki wyległy na ulicę, kupiłam każdemu loda i dałam po półdolarówce. Strasznie się cieszyły, byłam dla nich wielką gwiazdą.

Evelyn zawsze umiała sobie przygruchać jakiegoś młodego kocura i wtedy też wychylił się z okna jej domu taki jeden, brązowy i całkiem przystojny.

 – To moje. – Pochwalił się, wskazując jedno z dzieci.

Nigdy nie zapomnę tego dnia. I pomyśleć, że tacy właśnie ludzie truli mojej matce, że się stoczę.

Gdy już na poważnie zaczęłam zarabiać sprzątaniem, musiałam zrezygnować z wielu innych rzeczy. Uwielbiałam odwiedzać baltimorskie sklepiki z taniochą i kupować hot dogi. Zwykle nie obsługiwali tam czarnych. Ale byłam dzieckiem, a im przydawał się każdy grosz, więc sprzedawali mi, jak nikt nie patrzył. Musiałam tylko pamiętać, żeby nie jeść w sklepie, bo zaraz mnie wyganiali.

Kochałam też białe jedwabne pończochy i czarne skórzane trzewiki. Nigdy nie było mnie stać, ale zdarzało mi się czasem kraść pończochy z lady i wiać ile sił w nogach. No bo co? Przecież nawet jakbym miała pieniądze, i tak by mi ich nie sprzedali.

Nauczyłam się też zakradać do kina, żeby zaoszczędzić dziesięć centów. Widziałam chyba wszystkie filmy z Billie Dove. Całkiem mi odbiło na jej punkcie. Obsmyczyłam włosy jak ona, a w końcu pożyczyłam sobie od niej imię. Z Eleanorą nikt sobie nie radził, było za długie. I nigdy za nim nie przepadałam. Zwłaszcza że babcia skróciła mi je do „Nora” i tak na mnie wrzeszczała z werandy na tyłach domu. Tata uważał mnie za chłopczycę i nazywał Bill. Nie wadziło mi to nic a nic, ale chciałam być śliczna i mieć śliczne imię. Uznałam, że Billie całkiem mi pasuje, i tak już zostało.

Mama ciągle przysyłała mi ciuchy z Filadelfii i Nowego Jorku; dostawała je od białasów, którzy ją zatrudniali. Wszystko z drugiej ręki, ale piękne i byłam dzięki temu najszykowniejszym dzieciakiem w okolicy. Mamie oczywiście nie pasowało, że muszę mieszkać z babcią i kuzynką Idą. Ale za cholerę nie miała innego wyjścia, mogła tylko harować na północy i oszczędzać każdy cent. I tak też robiła.

Ojca kompletnie wcięło po tym, jak ruszył w trasę z Cotton ­Pickers McKinneya. Później podłapał robotę w zespole Fletchera Hendersona. Zawsze był w drodze, aż w końcu dotarła do nas informacja, że załatwił sobie rozwód i poślubił jakąś Hinduskę, Fanny.

Po powrocie do Baltimore mama przywiozła ze sobą dziewięćset dolarów oszczędności. Kupiła za nie śliczniutki dom przy Północnej Alei w drogiej dzielnicy w północnej części miasta. Planowała wynajmować pokoje. Wreszcie miałyśmy zacząć żyć jak damy.

W tamtych czasach wszystkie szanujące się dziwki chodziły w ogromnych czerwonych kapeluszach z piórami rajskich ptaków. Najmodniejsza rzecz, taki dekiel. Ale trzeba było wydać na niego najmarniej dwadzieścia pięć dolarów – w latach dwudziestych to była kupa forsy. Marzyłam, żeby sprawić taki kapelusz mamie, a kiedy w końcu się go dorobiła, dostawałam histerii, jeśli nie miała go na głowie od świtu do zmierzchu. Wyglądała prześlicznie, a ja uważałam, że zawsze powinna się tak nosić. Miała jakieś półtora metra wzrostu i ważyła niecałe czterdzieści kilo, więc w kolorowym kapeluszu przypominała przepiękną laleczkę.

Kiedy wychodziła ubrana tak elegancko, zawsze powtarzała, że znajdzie bogatego męża i obie będziemy mogły przestać harować. Ale nigdy się do tego jakoś nie przykładała.

Jakiś czas po tym, jak tatko się ponownie ożenił, mama poznała Phila Gougha. Pracował jako doker, ale pochodził z bardzo dobrej, szykownej rodziny. Wszystkie jego siostry pracowały w biurach i miały jasny odcień skóry, ton lub dwa jaśniejszy niż moja mama, więc uważały, że Phil popełnia okropny błąd. On jednak nic sobie z tego nie robił. Ożenił się z nią i przez resztę krótkiego życia był dla mnie dobrym ojczymem.

Przez jakiś czas czułam się szczęśliwa. Ale to nie mogło trwać wiecznie.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.