Żubry lubią jeżyny

Leonardo da Vinci twierdził, że każdy kot to arcydzieło. I trzeba przyznać mu rację. Każdy, kto spędził choć jedną dłuższą chwilę na studiowaniu budowy i ruchów tego zwierzaka, musi dojść do podobnego wniosku. Leonardo darzył takim podziwem nie tylko koty domowe. Oglądał i szkicował z natury także te wielkie dzikie – lwy i lamparty, przywożone do Włoch z pobliskiej Afryki. Na dworach renesansowych władców trzymano wiele takich egzotycznych zwierząt.

Renesansowy geniusz zawsze pilnie badał naturę. Obserwował ptaki przy każdej okazji, zwłaszcza drapieżne, na przykład sokoły, podczas ich lotów i polowań (co odnotowywał skrupulatnie w swoich zapiskach). Był zafascynowany ich budową, przez lata zgłębiał tajniki ich lotu i ruchu w  powietrzu, zaplanował nawet spadochron i  machiny latające. Giorgio Vasari, autor Żywotów najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i  architektów, podaje: „Przechodząc przez plac, gdzie sprzedawano ptaki, wydobywał je z klatek, a płacąc żądaną cenę, puszczał je w powietrze i w ten sposób przywracał im straconą wolność”. A  przy okazji podziwiał boską precyzję układu piór w tym momencie radosnego trzepotu skrzydeł, wystrzelenia w  powietrze. Błysk prawdziwego piękna na zawołanie.

Inni biografowie odnotowują, że pierwszym dziełem Leonarda (niestety zaginęło), które wzbudziło wielki podziw współczesnych, był niezwykły obraz. Otóż młodziutki Leonardo podobno naznosił do domu pióra ptaków, skrzydła motyli, przeróżne rośliny: kwiaty, trawy, liście, gałęzie, potem uczynił z nich „przedziwnego, bo pięknego i zarazem strasznego zwierza-potwora”, a następnie sportretował go z wielką wiernością.

Da Vinci spisywał też różne ciekawostki zasłyszane od podróżników i uczonych (często były to wierutne bujdy, jakie zmyślano na temat przeróżnych egzotycznych zwierząt, na przykład że słonie same sobie wydłubują swe ciosy, aby nimi na starość okupić swój spokój). Wiele zapisków dowodzi też, że genialny artysta długo i z uwagą badał szczegóły budowy lwich i lamparcich łap, chowanych i wysuwanych w razie potrzeby pazurów. A drobiazgowe studium otwartej paszczy lwa świadczy o tym, że naprawdę w nią zaglądał. I to z bliska. Oddał najmniejsze szczegóły potężnego uzębienia, długie błyszczące kły, mięsisty jęzor, podniebienie… Podczas oglądania szkicu aż się czuje gorący oddech lwa i późniejsze kłapnięcie paszczy.

Harmonia budowy i ruchów ciała różnych wielkich drapieżnych kotów, ich dzikie fascynujące piękno, zadziwiające połączenie pozornych sprzeczności, bo zwodniczej miękkości i zdolności nagłego ataku – Leonardo mógł je podziwiać bez końca.

Myślałem o tym wszystkim, kiedy oglądałem z bliska młode jeszcze rysie – aktorów, którzy zagrali w kolejnym odcinku Sagi prastarej puszczy. Leonardo widywał owe wielkie egzotyczne drapieżniki tylko w ciasnych klatkach albo na uwięzi. O ileż większy byłby jego zachwyt, gdyby mógł mieć z  nimi kontakt w  naturze. Nieskrępowane, dzikie, wolne, w pełni swej urody i swobody, przerozmaitych zachowań – kiedy odpoczywają, skradają się, polują, walczą.

Widziałem rysie w takich scenach, również na perfekcyjnie uchwyconych zbliżeniach w różnych filmach, ale ten kontakt z bliska pozostawił na mnie niezatarte wrażenie. W każdej chwili zadziwiały pięknem i ergonomią ruchów. Skore do zabawy, figlarne jak to kocięta, bo jeszcze bardzo młode, a choć oswojone – od oseska chowane przez ludzi – to jednak Jaś i Małgosia (takie otrzymały imiona) emanowały energią, która kazała się mieć stale na baczności. Nigdy nie było wiadomo, co za chwilę zrobią. Już dorastały, więc samiczka ni stąd, ni zowąd kipiała i parskała dziką, ostrą agresją wobec samca (jak to rysie mają w swej prawdziwej naturze). Ale po chwili bawiły się w śniegu, tworząc jeden cętkowany kłąb.

Nie mogłem oderwać od nich oczu. Położyłem się obok Jasia i zajrzałem mu w bursztynowe ślepia. Jedno z nich miało leciutką skazę. Taka najmniejsza nawet wada budowy w naturze równa się wyrokowi śmierci dla malutkiego rysia. Natychmiast wyzwala niechęć i agresję rodziców wobec niepełnowartościowego egzemplarza. Nie opłaca się wysilać dla takiego malucha, który ma choć odrobinę mniejsze szanse. Okrutne? Natura wie lepiej.

Młody ryś leżał bokiem na miękkim śniegu. Wtem pacnął puchatą łapą, próbując chwycić śnieżynkę. Potem zaczął się tak bawić i cały był tym pochłonięty – jak to kot.  Wiercił się, obracał głową i  machał łapami we wszystkie strony szybko jak fryga. Ale w tym czasie jego zad leżał jak przedtem bokiem – i to kompletnie nieruchomo… Jakiż to doskonały mechanizm, to połączenie elastycznego kręgosłupa, stalowych mięśni i ścięgien, chwytnych pazurów i ostrych jak szpilki zębów. Wziąłem go na ręce. Pozwolił. Jak dziecko przewalał się na wszystkie strony w  moich objęciach. Czułem, jak pod ciepłym puszystym futrem zwija się ten kłębek łagodnej (na razie) dzikości. Bo nagle wpatrzył się czujnie i z bliska prosto w moją twarz, a oczy mu zalśniły innym blaskiem. Wciąż mruczał, ale po chwili zaczął to robić ciut mocniej, szybciej, intensywniej, i wtedy poczułem, że jego łapy, do tej pory leniwie, teraz przytrzymują mnie mocniej… i wzmacniają uchwyt, a pazury powoli przenikają kurtkę, polar, grubą koszulę, aż w końcu dotarły do gołej skóry… Patrząc mu prosto w oczy, starając się nie mrugnąć, złapałem zębami jego przegub, zacisnąłem szczęki powoli i delikatnie, ale dość stanowczo, czując kość pod futrem… i puściłem, ale po dłuższej chwili. Zastygł w  milczeniu. Po chwili ciszy zwolnił chwyt swoich obu łap i  odwzajemnił się długim, czułym i  równie delikatnym karesem – otworzył pysk, a następnie tak samo jak ja, czyli w zwolnionym tempie, ugryzł mnie w twarz, ale tak ledwie, ledwie wyczuwalnym dotykiem samych kłów. A potem jeszcze poprawił ostrym jak tarka i długim językiem, przejechał nim powoli po moim policzku z dołu do góry, tak raz a dobrze. Szybkie lizanie zdobyczy pozbawia je piór, sierści i pozwala lepiej się wgryźć w soczyste, żywe, pulsujące ciepłą krwią mięso. W jednej z powieści przyrodniczych występuje drapieżny ryś o imieniu Granat (bo tak dziko rozszarpywał swoje ofiary). Kilkanaście kilogramów dynamitu? Tak, ale do tego jeszcze noktowizor i lornetka, czujniki z najwyższej półki, szybki komputer pokładowy, czyli wybitnie czułe słuch i węch, ostry (rysi) wzrok, i ten instynkt łowcy, jakiego nic nie zastąpi i nie zagłuszy. Nasze ludzkie postrzeganie, wszystkie zmysły są bezradne wobec takiego fenomenu dzikiego piękna.

Film, którego istotą jest RUCH, to jedyna forma artystyczna potrafiąca udokumentować, sportretować, choć w części przybliżyć (bo nigdy w pełni ukazać) rysia. Ale film ma też wadę – jest często za szybki, te piękne ujęcia przemijają zbyt prędko, nie zdążamy zauważyć wszystkiego, co ważne. Jak połączyć podziwianie całości i studiowanie detali? Slow motion, czyli zwolnione tempo, podobnie jak statyczne zamrożenie ruchu w fotografii, wcale tego nie załatwia – bo jak oddać to nagłe przejście z długiego skradania się w nieoczekiwany skok, potem lot oraz schwytanie ofiary? Montażowy kontrast tempa następujących po sobie ujęć? A może do tego jakiś plastyczny i dźwiękowy efekt specjalny? A co z symultaniczną pracą oczu, ciała, pamięci, zmysłu węchu? Fotografia pozwala smakować detale, ich wzajemny związek, proporcje… A co ze smakiem świeżej krwi i wybuchową reakcją na sam jej zapach? A co z osobowością rysia – jak oddać, co czuje, pamięta, planuje? Czego się boi najbardziej? Jak odpoczywa, zasypia, budzi się i bawi? Co mu każe wędrować, często daleko od macierzystego terytorium? Jak on to robi, że umie być niewidzialny i niesłyszalny jak duch?

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.