Brudne lata trzydzieste

Opowieść o wielkich burzach pyłowych

Gdzieniegdzie widnieją resztki dawnego życia, zastygłe w pół kroku niczym żona Lota zamieniona w słup soli podczas ucieczki z Sodomy. Oto zasypana piaskiem drewniana szopa z wystającymi rokwiami. W oddali grupka drzew przypominających szkielety – łamliwe zwęglone szczątki sadu owocowego. A tam,  z ocalałym jedynie kominem i dwoma ścianami – czy to szkoła? Nagle widzisz sterczące z jałowej brązowej ziemi wypustki: paliki ogrodzenia. Niegdyś słupy ogrodzeniowe oznaczały, że nawet w najdalszych zakątkach Równin Południowych taki Ehrlich, O’Leary czy Montoya mógł wieść lepsze życie niż tam, skąd wyjechał. Słupki ogrodzeniowe wznosiły się dwa metry nad ziemią albo i wyżej. Teraz zaś są całkiem zagrzebane, z wyjątkiem samych czubków, które wystają ponad warstwy pyłu.

W tych cedrowych palikach i rozpadających się domach kryje się historia tego miejsca: jak największy obszar trawiasty na świecie został całkowicie zniszczony, jak wiatr wzbijał w niebo tumany pyłu i przez większą część dekady zasypywał ziemię dławiącą czernią. W niektórych rejonach Nebraski, Kansas, Kolorado, Nowego Meksyku, Oklahomy i Teksasu przez wiele dni wyglądało to tak, jak gdyby na bezkresnej scenie końca świata zaciągnięto olbrzymią kurtynę. Ziemią wstrząsały konwulsje, jakich nigdy wcześniej nie widziano, a wszystko to działo się w okresie, w którym jeden na czterech dorosłych pozostawał bez pracy. Ludzie, którzy żyją tu obecnie, ci, którzy nigdy stąd nie wyjechali, wciąż usiłują zrozumieć, dlaczego ziemia zwróciła się przeciwko nim. Choć bardzo kochają to miejsce, dręczą ich poważne wątpliwości. Czy zostając, popełnili błąd? Czy będą ostatnim pokoleniem zamieszkującym Równiny Południowe? A do tego odczuwają głęboki wstyd – za nieurodzajność ziemi oraz rolę, jaką sami odegrali w procesie erozji gleby. Nie tak dawno w okolicach Inavale pewna staruszka spaliła pamiętnik pisany przez jej męża w okresie wielkich burz pyłowych. Sąsiad kobiety dziwił się: po co niszczyć tak cenną rodzinną pamiątkę? Staruszka wyjaśniła, że horror tamtych dni nie jest wart tego, by się nim dzielić. Lepiej, żeby zniknął na zawsze. […]

W 1929 roku, na początku Wielkiego Kryzysu, chłopcy jeździli do szkoły na mule. Przez kolejnych dziewięć lat Ike obserwował, jak hrabstwo Baca opanowuje szaleństwo. Wcześniej ziemia została do cna wyeksploatowana na skutek wielkiej gorączki spekulacyjnej, podczas której zbijano majątki na niezrównoważonych uprawach pszenicy. Po ogromnej zwyżce nagle ceny jednak spadły. Deszcze ustały – nie na jeden sezon, lecz na kilka lat. Bez darni, która wiązałaby grunt, gleba zaczęła wapnieć, a wiatr zwiewał jej wierzchnią warstwę. Na wysokości trzech tysięcy metrów bądź wyżej gromadziły się chmury pyłowe i siłą własnego impetu przetaczały się po równinach niczym wędrujące góry. Kiedy pył opadał, wdzierał się wszędzie: we włosy, do nosa, gardła, kuchni, sypialni, studni. Rano do posprzątania domu potrzebna była szufla. Najbardziej upiorna była ciemność. Ludzie przywiązywali się linami, żeby pójść do oddalonej ledwie o kilkadziesiąt metrów stodoły, zupełnie jak podczas spaceru w przestrzeni kosmicznej, podłączeni do centrum podtrzymującego życie. Kury szły na grzędę już późnym popołudniem.

– Były dni, w które człowiek nie widział nawet dłoni przed swoją twarzą – mówi Osteen, używając dokładnie tych samych słów, jakie słyszałem od innych ludzi z jego pokolenia.

Oczywiście są tacy, którzy im nie wierzą, podobnie jak wiele osób na Wschodzie nie dawało wiary pierwszym doniesieniom o morderczym pyle, dopóki w maju 1934 roku potężna burza nie rozniosła po większej części kraju porwanych wiatrem drobin z Wielkich Równin. Na Chicago spadło dwanaście milionów ton pyłu. Nowy Jork i Waszyngton – a nawet statki znajdujące się na Atlantyku blisko pięćset kilometrów od Wschodniego Wybrzeża – zostały pokryte brązowym osadem.

Bydło ślepło i się dusiło. Gdy farmerzy rozcinali ciała zwierząt, znajdowali żołądki wypełnione drobnym piaskiem. Konie pędziły jak szalone prosto w burze. Dzieci kaszlały i krztusiły się, umierając na chorobę, którą lekarze nazywali „pyłowym zapaleniem płuc”. Niektóre zdesperowane rodziny oddawały dzieci na wychowanie gdzie indziej. Odruchowy gest przytulenia bliskiej osoby lub uściśnięcia czyjejś dłoni mógł doprowadzić do porażenia prądem, ponieważ burze pyłowe sprawiały, że wszystko wokół było mocno naelektryzowane. Ike Osteen przeżył epidemię grypy z 1918 roku, największy kryzys ekonomiczny w dziejach Ameryki oraz wojnę, która wywróciła do góry nogami cały światowy ład. Ale jak sam mówił, nic nie mogło się równać z czarnymi dusterami, czyli burzami pyłowymi z lat trzydziestych, kiedy to najprostsza czynność życiowa – zaczerpnięcie oddechu – groziła śmiercią.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.