Człowiek o twardym karku

Historia księdza Romualda Jakuba Wekslera-Waszkinela

Elżbieta

– Kiedy to było… Dziewięćdziesiąty drugi albo dziewięćdziesiąty
trzeci rok, nie pamiętam dokładnie. Ale pamiętam, co
się działo. Raz w roku nasze stowarzyszenie organizuje zjazd
w Śródborowie. Przyjeżdżają ludzie z całej Polski, bardzo lubią
te zjazdy, bo my jesteśmy jak rodzina, czujemy się związani. Nie,
to nie jest więź krwi, tylko wspólnota losu. Wspólnie przeżyliśmy,
to wystarczy. Więc jest ten zjazd w Śródborowie i zjawia się
ksiądz Roman. Zjawia się i opowiada swoją historię. Opowiada
to, o czym dziś wszyscy wiedzą, ale wtedy niewielu ludzi znało
tę historię, ja jej nie znałam. Więc pojawia się przystojny facet,
pełen uroku, pełen niezwykłego wdzięku, mężczyzna, który
wspaniale mówi, potrafi wzruszyć, zaintrygować, i opowiada, że
jest Żydem, że matka oddała go polskiej rodzinie, że jego żydowscy
rodzice zostali zamordowani, a jego polscy rodzice przeszli
piekło, ryzykując dla niego życie. On to wszystko mówi, na sali
siedzi kilkadziesiąt kobiet, bo przecież w naszym stowarzyszeniu
są głównie kobiety, chłopców łatwiej było rozpoznać, więc mniej
się uratowało, on mówi, a te wszystkie baby płaczą ze wzruszenia.
Potem, wieczorem, jest jak zwykle bankiet, kolacja, wino. Tam
był taki mężczyzna, pamiętam, ze Szczecina przyjechał, nie wytrzymał
emocji, upił się, potem leżał na korytarzu nieprzytomny.
Przyszłam na tę kolację i byłam zła, bo nie mieli dla mnie pokoju.
Ja nie umiem mieszkać z kimś – muszę być sama, a wtedy do
Śródborowa przyjechało tylu ludzi, że nie było wolnych jedynek.
„Dobra – mówię gospodarzowi – jak nie ma jedynek, to ja zostanę
na noc w sali, nie pójdę spać”. I zostałam w tej jadalni, a potem, po
kolacji, kiedy już byłam sama, zaczęłam przechadzać się między
stolikami i spijać wino. Tu zostało tyle, tam tyle i tak sobie chodziłam,
i piłam, i nawet nie zauważyłam, kiedy zaczęło mi być
wszystko jedno. Przyszedł cieć i pyta: „Gdzie jest pani pokój?”.
„Nie wiem”, mówię. „A gdzie jest pani bagaż?”. „Też nie wiem”.
Wziął mnie za rękę i zaprowadził do jakiegoś pokoju, gdzie
było chyba sześć łóżek i jedno wolne. A ponieważ mnie już wtedy
było wszystko jedno, więc usiadłam na tym łóżku i zasnęłam.
Nie wiem, jak długo spałam, w każdym razie obudził mnie jakiś
hałas, rozgardiasz i nagle słyszę: „Dziewczyny, ubierać się, msza
się zaraz zaczyna!”.
I myślę: zaraz, zaraz, gdzie ja jestem, ktoś tu zwariował! Zjazd
żydowskich dzieci i biegną na mszę? To była niedziela. A co robi
katolicki ksiądz w niedzielę? Idzie do kościoła i odprawia mszę.
No, a my za nim. Wszystkie baby się jakoś pozbierały i biegiem
przez park do kościoła. Była wtedy w Śródborowie moja przyjaciółka
z Kanady i potem tak mi opowiada: „Wstaję rano, idę
na spacer, takie piękne powietrze w Śródborowie, i widzę jakieś
biegnące kobiety, więc pytam: »Gdzie biegniecie, weźcie mnie
ze sobą!«. One mówią: »Do kościoła«. »A to nie, ja dziękuję«”.
Potem ta kobieta z Kanady mnie pyta: „Co tu się dzieje, to
jest zjazd żydowskich dzieci czy co? Po co te wszystkie kobiety
do kościoła lecą?”.
A one się po prostu w nim zakochały. Wszystkie się w nim
zakochały…

Joanna
– Pamięta ksiądz, jak się spotkaliście?
– Na wykładzie pewnie.
– Tak, w siedemdziesiątym siódmym roku. Była na pierwszym
roku studiów. Przyszła na wykład z psem.
– I co? Kazałem jej tego psa wyprowadzić?
– Nie, wręcz przeciwnie. Pozwolił ksiądz, żeby pies został. Od
razu miał ksiądz u niej punkty. Była tym urzeczona. To był cocker
spaniel. W którymś momencie ten spaniel wstał i podszedł do
katedry…
– …ksiądz Waszkinel pogłaskał psa, a on się otrząsnął i wrócił
do mnie. Taki obrazek, pierwsze skojarzenie z księdzem.
To był bardzo dobry wykładowca, potrafił przykuć uwagę studentów,
a to nie było łatwe. I pewnie stąd się wziął pomysł, by
się do niego zwrócić, gdy na przełomie 1979 i 1980 roku zakładaliśmy
z Joasią Turnau wspólnotę dla upośledzonych umysłowo
Wiara i Światło. Na to się w Polsce mówi popularnie „muminki”.
Podczas urlopu zdrowotnego rok wcześniej byłam we Francji
i w Belgii we wspólnotach L’Arche, tam zdrowi ludzie mieszkają
z upośledzonymi. Tworzą takie domy rodzinne, ja akurat trafiłam
do domu w Trosly pod Paryżem. Poznałam ojca Tomasza
Filipa, który te wspólnoty zakładał i był ojcem duchowym Jeana
Vaniera. To było dla mnie niezwykłe przeżycie, zapaliłam się do
pomysłu, żeby stworzyć podobną wspólnotę w Polsce.
Chciałyśmy, żeby ksiądz Waszkinel został naszym opiekunem
duchowym. I na początku się zgodził, nawet bardzo mu
się to podobało. Zaczęliśmy odwiedzać pewnego chłopca, miał
na imię Wojtuś. Wojtuś Wisłocki, mieszkał na Lipowej. To był
dorastający chłopiec, wtedy w wieku piętnastu, szesnastu lat,
ale cierpiał na niedotlenienie mózgu, to nieuleczalne uszkodzenie,
do którego dochodzi przy porodzie. Lekarze zrobili zdjęcie
czaszki i powiedzieli matce, że chłopiec nie ma żadnych szans na
przeżycie. Wojtuś przeżył, ale mentalnie był na poziomie trzymiesięcznego
dziecka. Reagował na obecność – naszą, swojej mamy.
Mimo to postanowiliśmy przygotowywać go do pierwszej
komunii świętej, wierząc, że Pan Jezus przyszedł również
do takich osób. Myśmy uważali, że Wojtuś jest w pełni osobą
i może przyjąć sakrament.
Ja byłam wtedy szaloną entuzjastką. Całym sercem wierzyłam,
że to właśnie do takich ludzi przychodzi Chrystus, do takich
jak Wojtuś. Odwiedzaliśmy go raz na tydzień, odmawialiśmy
Ojcze Nasz, a potem modliliśmy się w milczeniu albo własnymi
słowami. Zależało nam na tym, żeby czuł się bezpiecznie, żeby
czuł naszą życzliwość, miłość. I miałam wrażenie, że Wojtuś
to odbiera. Kiedyś, pamiętam, odmawialiśmy Ojcze Nasz, a on
wyciągnął rękę… Nie wiem, jak o tym mówić… Ten gest przygarnięcia
w czasie modlitwy, w momencie kiedy we czwórkę
odmawialiśmy Ojcze Nasz, kiedy on mnie objął… To było tak,
jakby rozumiał to, co najgłębsze – że uczestniczy w tej wspólnocie,
jest z nami.
Gdy wchodziliśmy do pokoju, wydawał z siebie dźwięk, oczywiście
to nie było słowo, tylko jakieś chrząknięcie, jakiś sygnał,
że się cieszy, dźwięk radości. I wyciągał rękę, wyciągał rękę przed
siebie i to znaczyło, żeby zapalić światło. Chciał światła. Kojarzyliśmy
mu się z radością i światłem. Jego mama nam to powiedziała.
Ona lepiej te gesty rozumiała niż my. To był dialog
obecności, nie słów, obecności, ubogiej obecności…
Ksiądz Waszkinel nigdy nie brał udziału w tych modlitwach.
Chyba nie miał czasu, był bardzo zajęty. Ale poprosiliśmy go,
żeby udzielił Wojtusiowi komunii świętej. Odmówił.
To mnie bardzo zaskoczyło. Powiedział, że nie udzieli sakramentu.
Uważał, że to dziecko jest nieświadome i nie może przystąpić
do komunii, bo nic by z niej nie zrozumiało.
I to było potwornie bolesne, że ksiądz, taki mądry ksiądz
i dobry człowiek, nie podziela mojej wiary. Jemu też było smutno,
tak to odbierałam, ale mówił, że się na to nie zdecyduje. Miałam
do niego ogromny żal. Przecież osoba to nie tylko intelekt,
Pan Jezus przychodzi do każdego i w każdym widzi człowieka.
A ten, do którego przychodzi – poprzez nas, poprzez wspólnotę
wierzących – potrafi odczuć jego obecność.
Ale nasz ksiądz Waszkinel tego nie rozumie! Nie chce udzielić
komunii Wojtusiowi! Dlaczego nie chce? Myśmy już wtedy
wiedzieli, że Jan Paweł II udzielał komunii ludziom głęboko upośledzonym
umysłowo i dodatkowo niewidomym, czyli osobom
najbardziej zubożonym w sensie intelektualnym. A tu – wspaniały,
mądry ksiądz z KUL‑u, uniwersytetu papieskiego, a nie chce.
Traktowałam księdza Waszkinela jako kogoś więcej niż
intelektualistę, wydawał mi się człowiekiem o ogromnym sercu,
chrześcijańskiej miłości do innych, on rozumiał sercem. Przecież
udzielenie komunii Wojtusiowi nie kłóciło się ani z doktryną
katolicką, ani z myśleniem i wiarą księdza Waszkinela. To mogło
być piękne świadectwo tego, że głębia osoby ludzkiej wykracza
poza fizyczne ograniczenia, namacalny przykład, że Jezus przychodzi
do wszystkich. Mogliśmy pokazać, że to jest możliwe,
pokazać drogę do osób, które są odrzucane przez świat i ludzi,
pozbawiane godności.
Potem nie miał dla nas czasu, nasze drogi się rozeszły. Ja urodziłam
dzieci – sporo, bo siedmioro, mieszkałam w Warszawie,
działałam w innej organizacji, przez dwadzieścia pięć lat nie
byłam w Lublinie. Na mój ślub w Laskach ksiądz Waszkinel
niestety nie przyjechał.
I jeszcze o mamie Wojtusia powiem. Ta pani była bardzo doświadczona
przez życie, nic innego nie mogła robić, bo Wojtuś
wymagał stałej opieki, jak niemowlę. Wychodziła tylko co jakiś
czas do sklepu, wracała i z powrotem do Wojtusia.
To był heroizm matki, wspaniałe świadectwo miłości, mogła
przecież go oddać do domu opieki, ale nie chciała. Miała na imię
Krystyna. Krystyna Wisłocka. Po śmierci Wojtusia – on zmarł
w wieku trzydziestu kilku lat – napisała do mnie list pełen żalu
i smutku, że jej syn nie był przyjęty przez ludzi, że był odrzucony
przez wszystkich, nawet do komunii świętej nie mógł przystąpić.

Meraw
– Na początku nie bardzo rozumiałam, na czym polega problem.
Ronit, reżyserka z Tel Awiwu, której mąż jest kuzynem
mojego męża, parę lat wcześniej zrobiła o nim film i zwróciła
się do naszego kibucu, żebyśmy go przyjęli na ulpan, czyli kurs
hebrajskiego. Wysłuchałam tej historii o dziecku, które żydowska
matka oddała dobrej polskiej rodzinie, ci ludzie go wychowali, on
nie wiedział, że jest Żydem, ale w końcu się dowiedział, bardzo
późno, jak już był księdzem katolickim, no i myślę sobie: „OK,
teraz wie, że jest Żydem, i chce wrócić do judaizmu. Oczywiście,
że mu pomożemy, jakżeby inaczej, przecież to ofiara Szoah,
musimy pomóc, chcemy pomóc”.
Jaakow przyjeżdża, przyjmujemy go wraz z całą tą ekipą filmową
w Sde Elijahu u mnie w domu. Oni nagrywają, bo Ronit
kręciła jednocześnie film o przyjeździe Jaakowa do Izraela,
więc wszystko się działo i u nas, i w obiektywie. Pytam go od
razu: „Kim jesteś, Jaakowie Wekslerze?”. Dzisiaj się trochę tego
wstydzę, bo to nieładnie tak pytać kogoś, kogo widzi się pierwszy
raz na oczy: „kim jesteś?”. Ale musisz zrozumieć, że my przyjmujemy
do naszego kibucowego ulpanu mnóstwo ludzi. Przez
wiele lat byłam dyrektorką ulpanu konwersyjnego, czyli takiej
szkoły hebrajskiego, gdzie uczą się młodzi ludzie, którzy chcą
przejść na judaizm. I spotykałam wiele dziwnych osób z całego
świata. I wszystkich pytałam: „Kim jesteś i czego tu szukasz?”.
Mam chwilę na krótki wywiad, interview, i na jego podstawie
muszę się zorientować, czy dana osoba naprawdę chce być Żydem.
Czy rozumie, po co się nim staje? Dlaczego chce nim zostać?
Jak dalej będzie wyglądało jej życie?
Rozumiesz, Dariusz, jak to jest. Do kibucu Sde Elijahu przyjeżdżają
bardzo młodzi ludzie, któregoś dnia takiemu młodemu
chłopakowi albo młodej dziewczynie strzela coś do głowy – jedzie
do Indii, innego dnia – do Ameryki Południowej, a jeszcze
innego – do Izraela. Tego sobie spróbuję, tamto zobaczę, trochę
buddystą pobędę, trochę w klasztorze jakimś, trochę w kibucu,
może Żydem zostanę. Wiesz, po wojnie sześciodniowej
w 1967 roku ludzie z całego świata zaczęli zjeżdżać do Izraela,
każdy chciał pomóc, pracować w kibucu, ludzie byli zafascynowani,
że to takie życie w komunie, niektórzy nawet zostali tu na
stałe, choć nie przeszli na judaizm. To byli dobrzy ludzie, mieli
dobre intencje, niektórzy znaleźli tu nawet mężów i żony. Ale
z religijnego punktu widzenia to jest problem, bo Żyd nie powinien
żenić się z gojką, Żydówka powinna wyjść za Żyda. Wiesz,
my, Żydzi, czasem musimy się bronić przed ludźmi, którzy mają
dobre intencje. Bo oni nawet niechcący problemów narobią.
Dobrze chcą, a potem my kłopoty mamy.
Ale wracam do tego pytania. Wiem, że zapytać „kim ty jesteś?”
dwudziestolatka to może na miejscu, ale nie człowieka po
sześćdziesiątce. Mimo to go pytam: „Jaakowie Wekslerze, czy
chcesz z powrotem stać się Żydem, być Żydem jak ja, jak on, jak
my wszyscy, którzy tutaj siedzimy? Czy o coś innego ci chodzi?”.
A wtedy on zaczyna mówić. Opowiada swoją historię, mówi,
że chce nauczyć się hebrajskiego i poznać judaizm, a potem bardzo
uprzejmie – to Polak przecież, Polacy są bardzo uprzejmi –
pyta, czy mu pozwolimy, by co niedziela po pracy jeździł do
kościoła do Tyberiady, franciszkański kościół tam jest czy jakiś
inny, nie znam się dokładnie – czy będzie mógł jeździć na mszę
co niedziela.
No to ja w tym momencie… Wow! Jak to?… Albo jesteś Żydem,
albo nie jesteś! Jesteś dorosły, wybieraj. Ale powiedz, kim jesteś.
Przyjmujemy tu młodych ludzi, uczymy ich hebrajskiego i naszej
kultury. Moja religia mówi, że Bóg jest jeden. Nie ma trzech
Bogów, nie ma trzech osób boskich, jeden jest Bóg. Jeśli chcesz
wierzyć w Trójcę Świętą – nie ma problemu, to jest twoja prywatna
sprawa. Mieszkaj w Izraelu, mieszkaj w kibucu, u nas
dziewięćdziesiąt procent kibuców jest laickich, tam nikogo nie
interesuje, w co wierzysz ani do kogo się modlisz. Ale jeśli chcesz
przyjechać do religijnego kibucu Sde Elijahu jako student, to
mamy problem. Jeśli pozwolę ci jeździć do Tyberiady modlić
się do Jezusa, to może za chwilę jakiś jeden czy drugi Żyd poprosi
mnie, żebym mu pozwoliła modlić się do Buddy albo do
Allaha. Tak nie wolno.
Akurat byliśmy w stołówce, poszłam umyć ręce, potem modliliśmy
się przed jedzeniem i mówię Jaakowowi: „Nie musisz
modlić się tak jak ja, nie musisz robić tego co ja, możesz się
modlić, jak chcesz, ale o jedno cię proszę – nie wykonuj gestów
religijnych, które nie są żydowskie. W swoim pokoju nie wieszaj
na ścianie krzyża ani obrazów Świętej Rodziny. To, co robisz
w sercu – twoja sprawa, możesz nawet odprawiać mszę, jak jesteś
sam w swoim pokoju, ale na zewnątrz nie rób niczego innego
niż ludzie, którzy tu mieszkają”.
Na początku powiedział, że musi pomyśleć. Porozmawiał
z polskim rabinem Schudrichem, potem nasz rabin kibucowy
Achia porozmawiał z rabinem Schudrichem, potem rabin Schudrich
jeszcze raz porozmawiał z Jaakowem i na koniec Jaakow
mówi: „Zgadzam się na ten warunek”.
No to i my porozmawialiśmy i powiedzieliśmy: „Dobrze, przyjeżdżaj”.
Sprawa była zakończona, Jaakow jest uczciwym człowiekiem,
jak coś obiecał, to wiadomo, że tak będzie.
I przyjechał parę miesięcy później. Bardzo dobrze się tutaj zaadaptował.
Nie znał hebrajskiego, więc tylko ludzie, którzy znali
francuski albo polski – była jedna czy dwie takie osoby – mogli
z nim rozmawiać. Ale wszyscy otwierali przed nim domy, poświęcali
czas na rozmowę i naukę z nim. W stołówce nigdy nie
siedział sam. Wiesz, jak to jest – bierzesz tacę, idziesz po posiłek
i siadasz, możesz poczuć się samotny, ale obok niego zawsze byli
ludzie. On się tu dobrze czuł.
– Czy chciałaś, żeby został religijnym Żydem?
– Chciałabym, żeby Szoah nigdy się nie wydarzyło, Jaakow jest
ofiarą Szoah. Gdyby nie Szoah, byłby normalnym Żydem. Jego
rodzice byli syjonistami, nie byli religijni, ale to nie jest żaden
problem. Może byłby niewierzący, ale na pewno nie wierzyłby
w Jezusa. Może w nic by nie wierzył, tak jak tysiące Żydów na
całym świecie. Nie obchodzą szabasu, nie chodzą do synagogi,
ale są Żydami.
Serce mnie boli, gdy o tym mówię, ale nie zmienię historii.
My, Żydzi, będziemy czekać, aż wróci, aż zostawi Jezusa katolikom
i wróci do nas. Wiem, że gdy Jaakow to usłyszy, to się nie zgodzi,
może się oburzy. On myśli, że może być Żydem i katolikiem
naraz – jak Jezus Chrystus. Tylko że w naszej religii nie ma
znaczenia, kim był Jezus – Żydem czy nie‑Żydem.
To ważne dla Jaakowa, ale nie dla Żydów. Jezus nie był Bogiem.
Jeśli ktoś wierzy, że w kawałku chleba jest Bóg, nie jest Żydem.
Jeśli ktoś wierzy, że biorąc do ust kawałek chleba, spożywa ciało Boga,
i jeśli pije wino, wierząc, że to jest krew Boga, to nie jest Żydem.