Czysta Ameryka

Przemilczana historia eugeniki

Cóż, to jest książka o byciu nieżyczliwym.

Czysta Ameryka to historia ruchu eugenicznego w Wirginii oraz roli, jaką w niej odegrał Western State Hospital. Opowiada jednak również o tym, jak ja dostrzegam tę historię w świecie zbudowanym przez człowieka i w środowisku naturalnym, z którym obcuję na co dzień. Regularne kontakty z Western State pomogły mi dogłębnie zrozumieć, że eugenika nie tylko zmieniła życie wielu ludzi, ale także przeobraziła ziemię oraz geografię. Sprawiła, że wiele instytucji rozwinęło się inaczej, i dała Wirgińczykom pewność siebie, która pozwoliła im przywłaszczać sobie świat fizyczny równie ochoczo, jak kiedyś przywłaszczali sobie ciała jego mieszkańców. Te przemiany przyczyniły się do powstania określonych dóbr materialnych i zaowocowały wygodnymi metodami uznawania poszczególnych topografii za czyste albo nie. Wszystkie te zmiany miały konsekwencje ekonomiczne i są ściśle powiązane z dzisiejszymi bardzo realnymi zyskami i stratami.

Świat opisany w tej książce to jednak po prostu świat mojej codziennej drogi do pracy. Często wyprawiam się ze Staunton na wschód, w sześćdziesięciopięciokilometrową trasę do Charlottesville. Wiedzie mnie ona obok Western State, przez góry, obok południowego wjazdu do Parku Narodowego Shenandoah, aż do miasta nierozerwalnie związanego z Uniwersytetem Wirginii. Oto moje krajobrazy, różniące się od siebie pod względem fizycznego otoczenia oraz i tego, które warstwy tej historii mogą unaocznić.

W Charlottesville mieszkała na przykład Carrie Buck, główna postać w procesie Buck kontra Bell, zakończonym w 1927 roku legalizacją przez Sąd Najwyższy sterylizacji eugenicznej w całym kraju. Carrie, zgwałconą przez siostrzeńca własnej matki zastępczej, umieszczono w zakładzie, aby rodzina zastępcza uniknęła skandalu związanego z jej ciążą. Później Carrie została pierwszą osobą legalnie wysterylizowaną w Wirginii. Często przejeżdżam obok cmentarza, na którym jest pochowana, i przez dzielnicę, w której mieszkała, zanim osadzono ją w placówce nazywanej wówczas Virginia State Colony for Epileptics and Feebleminded (Wirgińska Stanowa Kolonia dla Epileptyków i Upośledzonych Umysłowo) w Lynchburgu. Wybieram tę trasę, bo to najwygodniejsza droga do deptaka w centrum Charlottesville, gdzie pracuje mój partner Josh.

 Ten deptak nadal jest naznaczony przez białych mieszkańców zagarniających terytorium w epoce eugeniki. W 1921 i 1924 roku umieścili tutaj dwa duże pomniki konfederatów. Prawie sto lat później te same pomniki stały się ogniskiem przemocy podczas wiecu Unite the Right w 2017 roku[1]. Uniwersytet Wirginii, położony mniej więcej półtora kilometra na zachód, był aktywnym uczestnikiem hucznych obchodów towarzyszących odsłonięciu tych pomników. Na początku dwudziestego wieku odgrywał również rolę akademickiej wylęgarni eugeników. Dzisiejsza profesorka tej uczelni Elizabeth Varon nazwała ówczesną uczelnię „inkubatorem ideologii Przegranej Sprawy”[2]. Ambitni biali wykładowcy, chętni do poprawiania swojej reputacji, prawdę o własnej genetycznej perfekcji uznawali za prawo naukowe i kształcili studentów, którzy później objęli najwyższe stanowiska polityczne, zdominowali zawody medyczne i prawnicze.

Góry otaczające okolicę, zarówno te, które oglądam po drodze, jak i te witające mnie w oddali, kiedy wracam do domu, cieszyły się uznaniem pierwszych wirgińskich psychiatrów, wierzących, że naturalne piękno działa kojąco na zaburzony umysł. Dwudziestowieczni eugenicy widzieli w nich jednak również złowieszcze terytorium, gdzie roiło się od ludzi uważanych przez nich za „mieszańców”. Moja trasa biegnie tuż obok skrętu do Parku Narodowego Shenandoah. Od 1935 roku jest on jednym z najważniejszych kół napędowych turystyki w regionie, ale do tego sukcesu konieczne było usunięcie z gór pięciuset rodzin. Wirginia ułatwiła ten proces, posługując się nową formą eksmisji: wywłaszczeniem. Radykalne przepisy przyjęte przez władze stanowe w 1928 roku, aby wspomóc powstawanie parku, uruchomiły reakcję łańcuchową: w góry przybywało coraz więcej ludzi pragnących ustalić, co się stanie z rodzinami zbyt ubogimi, żeby opuściły park samodzielnie. Otóż stało się to, że część z nich umieszczono w placówkach takich jak Western State i Lynchburg Colony.

Starałam się zrozumieć, jak te wszystkie punkty na mojej trasie – miejsca przemocy, supremacji rasowej i wysiedleń – łączą się z poszczególnymi warstwami historii Western State. W Staunton i w odrestaurowanym szpitalu pytania o zyski i straty są zawsze na pierwszym planie. Miejscowa gospodarka zależy nie tylko od turystów przyjeżdżających w pobliskie góry, ale także od tego, czy miejscowość zdoła zadbać o pozytywny wizerunek historyczny. Lokalni agitatorzy przekonują, że zasłużyliśmy na to, aby mroczniejsze rozdziały z przeszłości miasta pozostawić za sobą. Co to jednak znaczy, skoro miejscowa gospodarka wciąż czerpie z nich korzyści?

Spojrzenie na eugenikę z perspektywy różnorodności krajobrazów oraz gospodarki, która się z nimi wiąże, pomogło mi zrozumieć, dlaczego wszyscy akolici eugeniki poruszali się w obrębie podobnych idei, mimo że ich zasadnicze cele i motywacje bywały różne. Dla jednych eugenika stanowiła element nieugiętej kampanii na rzecz białej supremacji. Dla innych była częściowym rozwiązaniem pozwalającym kontrolować „kłopotliwe” kobiety. Dla wielu było to bardziej niejednoznaczne, oportunistyczne narzędzie pozwalające wirgińskiej elicie czerpać korzyści z ubogich lub pozbawiać ich środków, opowiadając się za biologiczną prawdą o ich bezwartościowości.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.