Zawodowy żałobnik

Li Changgenga poznałem w drodze na malowniczą górę Baoyuan
w okręgu Jiangyou, w położonej na południowym zachodzie
Chin prowincji Sichuan. Li, zawodowy żałobnik, ma blisko siedemdziesiąt
lat. Urodził się w prowincji Henan w środkowych
Chinach i mimo że w rodzinnych stronach nie był od lat, nadal
mówi z tamtejszym nosowym akcentem. O pół głowy wyższy
od przeciętnego Sichuańczyka, Li wyglądał zdrowo i czerstwo.
Przypisywał to wieloletniej grze na tradycyjnym instrumencie
dętym, suona – długim, zakończonym jak trąbka chińskim oboju
– który, jak powiedział, wymaga nie lada siły fizycznej. Gra
na suona i zawodzenie służą tworzeniu nastroju żałoby na tradycyjnych
pogrzebach.
Liao Yiwu: Jak pan to robi, że potrafi opłakiwać obcych ludzi?
Li Changgeng: Zacząłem pracować jako żałobnik w wieku dwunastu
lat. Mój nauczyciel kazał mi ćwiczyć podstawowe melodie
na suona, uczyć się zawodzić i śpiewać. Kto solidnie opanuje
podstawy, może swobodnie improwizować i uzyskać wstrząsający
efekt. Nasze zawodzenie brzmi bardziej autentycznie od
zawodzenia dzieci i krewnych zmarłego.
Zwykle ludzie, którzy stracili członka rodziny, płaczą, a na
widok ciała zmarłego zaczynają jęczeć i zawodzić. Ale ich zawodzenie
nie trwa długo. Prędko ogarnia ich smutek, a kiedy
dociera do samego serca, wpadają w szok albo mdleją. Z kolei my,
jak tylko wprawimy się w odpowiedni nastrój, potrafimy panować
nad emocjami i improwizować z pełną swobodą. Możemy
zawodzić
tak długo, jak się tego od nas oczekuje. Jeżeli pogrzeb
jest wystawny i dobrze płacą, sporo improwizujemy, żeby organizator
był zadowolony.
Kiedy miałem szesnaście lat, opuściłem dom rodzinny i skierowałem
się na południowy zachód, do Sichuanu. Sichuan był
bogatszy od Henanu i ludzie chętnie wykładali duże pieniądze
na wesela i pogrzeby. Niedługo po tym, jak tu przyjechałem,
stałem się dość sławny. Mój zawód przypomina zawód aktora
w teatrze czy w filmie. Jak się już zacznie, człowiek stopniowo
wczuwa się w rolę. W filmie aktor trzyma się scenariusza. My,
żałobnicy, trzymamy się melodii.
Te melodie – Żegnanie ducha, Pogoń za duchem, Requiem,
Przyzywanie ducha, Słowa pożegnania od rodziny, Najgłębszy żal,
Zamykanie trumny, Wejście do nieba, Pochówek, Ostatnie spojrzenie,
Przeszywający ból i Och, tak niezmiernie mi smutno – są
znane od setek lat, przechodziły z pokolenia na pokolenie. Istnieją
dokładne wskazówki, w którym miejscu należy zaśpiewać
wysoko, a w którym zejść niżej; kiedy zachrypieć albo zapiszczeć;
kiedy zawodzić z efektem wyschniętego gardła i kiedy płakać;
kiedy wstrząsać całym ciałem jakby w ogromnym bólu i kiedy
brzmieć tak, jakby traciło się głos. To wszystko musi być bardzo
precyzyjne.
Liao: Jak długo potrafi pan zawodzić? Jaki jest pana rekord?
Li: Dwa dni i dwie noce. Zazwyczaj kiedy suona wygrywa początek
melodii otwierającej uroczystość, my, członkowie zespołu, rzucamy
to, co akurat robimy i wkładamy białe płócienne stroje. Potem
równocześnie kłaniamy się trzy razy portretowi zmarłego i dziewięć
razy dotykamy czołem ziemi. Potem zaczynamy dwie rundy
płaczów, szlochów i zawodzenia. Z pozoru może to się wydawać
chaotyczne, ale gdyby ktoś poobserwował nas z zewnątrz przez
jakąś godzinę, zauważyłby, że ten chaos jest dobrze zaplanowany.
Na przykład, kiedy ja szlocham, ktoś inny zawodzi. To tak, jakby
pan zrobił sobie przerwę w pracy, a ja bym wtedy przejął robotę.
Głos to nasz majątek i wiemy, jak go chronić. Nie zaszkodzi
mu nawet głośne, przeszywające zawodzenie, co rozdziera serce.
Ludzkie uczucia szczęścia czy gniewu mogą być zakaźne jak
choroby i szybko się rozprzestrzeniać. Oczywiście rozumiemy, że
członkowie rodziny zmarłego są aktorami pierwszoplanowymi.
Ale kiedy przygniata ich żal, ich ciała często słabną. Bywa tak,
że wszyscy aktorzy pierwszoplanowi dość prędko schodzą ze
sceny. Wtedy wchodzimy my, obsada drugoplanowa, wypoczęta
i przygotowana do przejęcia roli. Szczerze mówiąc, tylko płatni
żałobnicy potrafią wytrzymać do końca uroczystości.
Płatny żałobnik jest zarazem uczestnikiem i obserwatorem.
Czasami zerkam na krewnych zmarłego: niektórzy naprawdę szaleją
z bólu, rzucają się na trumnę, jakby nie chcieli dać zmarłemu
odejść. Inni tylko udają. Tutaj odgrywamy podwójną rolę: płaczemy
i zawodzimy, jakby serce nam się krajało, a jednocześnie
służymy jako ochroniarze, których zadaniem jest powstrzymanie
krewnych od rzucenia się na trumnę. Kiedy już wszyscy krewni
przejdą obok trumny i pożegnają się ze zmarłym, nasze zadanie
polega na kontynuowaniu ich zachowań. Zgodnie z wymogami
tradycji przed zamknięciem trumny pięciu czy sześciu z nas
trzykrotnie usiłuje się na nią rzucić, chcąc dotknąć zmarłego,
a pozostali trzymają nas za koszule i nie pozwalają nam tknąć
trumny. Dopiero kiedy wieko jest zamknięte i zabite gwoździami,
możemy po kryjomu westchnąć z ulgą.
Kiedyś traktowaliśmy każdy pogrzeb jak konkurs. Dzieliliśmy
się na solistów i na chórki i kiedy było po wszystkim, zbieraliśmy
się i krytykowaliśmy się nawzajem. Żeby pracować jako
żałobnik, nie wystarczy dysponować donośnym głosem. Trzeba
wiedzieć, jak wykonać daną pieśń. Na przykład śpiewna recytacja
wiersza wymaga dobrej koordynacji urzekających wstępów,
gładkich przejść, wysokich crescendo i dobitnych zakończeń.
Podczas wykonania trzeba się kontrolować, a czasami umieć
stracić kontrolę. Twarz, ręce, ramiona, każda część ciała, każdy
ruch są ważne. Opłakując zmarłego, śpiewamy takie wersy, jak
„Pracowałeś ciężko przez całe życie” czy „Jak mogłeś nas opuścić,
kiedy właśnie zaczęły się dla nas dobre czasy?” i tym podobne. To
są nasze libretta. Kiedyś omawialiśmy wykonanie każdego wersu,
tak żeby każdy z nas mógł w przyszłości wypaść lepiej.
Zawodzenie jest trudniejsze niż gra na suona czy śpiewanie
arii operowej. To aktorstwo, ale tak subtelne, że ludzie nie zdają
sobie sprawy z tego, że żałobnik gra. Kiedyś właśnie dzięki temu
mieliśmy
z czego żyć. Złożenie ciała w trumnie, zamknięcie
trumny,
pochówek – za każdym razem, kiedy krewni stawali ze
zmarłym twarzą w twarz, następował szczyt naszych wybuchów
emocji, a dochód osiągany z każdego występu, zależał od tego,
jak nam się udały lamenty.
Liao: Człowiek wykonujący pana zawód chyba zawsze będzie miał
zajęcie.
Li: Ja kiedyś też tak myślałem. W latach czterdziestych komuniści
i nacjonaliści rozpętali wojnę domową. Uchodźcy zalewali
moje miasto rodzinne niczym fale. Oni uciekali przed niebezpieczeństwem,
a my przeciwnie, kierowaliśmy się tam, gdzie było
wiele ofiar. Podobnie jak muzycy w latach dziewięćdziesiątych,
w tamtych czasach artyści zbierali się w trupy czy zespoły. Mój
ojciec był szefem takiego zespołu. Kiedyś, w Henanie, był śpiewakiem,
śpiewał pieśni ludowe i operowe. Mój nauczyciel był
członkiem innego zespołu. Kiedy w środkowej części Chin toczyły
się wojny, ludzie żyli w zupełnej nędzy i wszędzie roiło się
od rabusiów i dezerterów z armii. Nikt nie miał głowy do opery.
W odruchu rozpaczy mój nauczyciel, który chciał przeżyć,
zaproponował, żebyśmy połączyli nasz zespół z zespołem ojca.
Kierował się założeniem, że ci, którzy żyją, mogą obyć się bez
koncertów i opery, ale muszą wyprawiać pogrzeby zmarłym. Mój
ojciec nie umiał grać na suona, ale miał dobry, donośny głos, tenor.
Kiedy krzyknął, słychać go było na wiele mil. A ponieważ
kiedyś śpiewał w operze, co to było dla niego nauczyć się raptem
kilkunastu pieśni żałobnych.
Ale na początku nie było nam w Sichuanie łatwo. Ludzie
najmowali na pogrzeby miejscowe zespoły. Co bogatsi wynajmowali
na pożegnanie ducha zmarłego i lokalną trupę operową,
i grupę mnichów śpiewających pieśni religijne. W Chengdu
zupełnie nie mogliśmy się przebić. Daliśmy za wygraną i przenieśliśmy
się w okolice Mianyang. Tam też nie udało się nam
dostać żadnej pracy. Tak samo było, kiedy przybyliśmy do okręgu
Jiangyou. Postanowiliśmy osiedlić się tymczasowo w biednej
wiosce, jakieś dziesięć kilometrów od miasteczka. Chwytaliśmy
się różnych zajęć, żeby zarobić na trzy posiłki dziennie
i jakoś przeżyć.
W 1948 roku ten region nawiedziła epidemia. Wszędzie przy
drodze leżały zwłoki. Nasz zespół epidemia oszczędziła. Jak pan
wie, choroba nie ogląda się na to, czy ktoś jest bogaty, czy biedny,
wszystkich kosi równo. Miejscowe zespoły pogrzebowe były
w większości
dość małe, takie rodzinne interesy. Kilka osób
przynosiło na pogrzeb suona i odprawiało prostą ceremonię. Nie
miały szans konkurować z takim dużym zespołem jak nasz. Poza
tym my, przybysze z północy, byliśmy potężniejsi, wyżsi i silniejsi.
Wkrótce nasz zespół praktycznie zmonopolizował miejscowe
wesela i pogrzeby. Kiedy graliśmy na suona, wykazywaliśmy się
większą wytrzymałością niż te miejscowe cherlaki.
Ale każdy region kontrolował oddział chińskiej mafii, triady.
Jeśli weszło mu się w paradę i zagarnęło część jego interesów,
można było skończyć z nożem w brzuchu. Kto w takiej sytuacji
miałby czelność odbierać im interesy? Nas nie było stać nawet
na płacenie haraczu. Kiedy lokalni mistrzowie gry na suona i zawodowi
żałobnicy stracili przez nas swoje porcje ryżu, skrzyknęli
się i zwrócili o pomoc do szefa miejscowej triady. Nazywali go
Piątka Czerwona Flaga, prowadził herbaciarnię w miasteczku
Qianlian. Przekazał nam wiadomość: albo się wyniesiemy z jego
terytorium, albo każe połamać nam nogi i nas wyrzucić.
Na szczęście byliśmy już w okolicy dość znani. Jeden z miejscowych
rolników był buddystą, podobnie jak cała jego rodzina.
Mówili na niego Mediator Zhang. Poszedł błagać o litość dla nas
i dał przywódcy triady dwadzieścia srebrnych dolarów. Taką
małą łapówkę. Na to Piątka Czerwona Flaga spuścił z tonu. Zaproponował
konkurs. Mój ojciec zapytał: „Ale jak możemy stanąć
do konkursu, skoro nie ma nieboszczyków i pogrzebów?”.
Na to padła odpowiedź: „To akurat nie jest problem”.
Na drugi dzień rano, kiedy wstaliśmy i otworzyliśmy drzwi,
potknęliśmy się o ciało żebraka, które leżało tuż za naszym
progiem. Potraktowaliśmy więc tego żebraka, jakby był wielką
szychą i przygotowaliśmy uroczystą ceremonię. Kupiliśmy trumnę,
zabalsamowaliśmy zwłoki i ubraliśmy w eleganckie ubranie.
Potem zanieśliśmy otwartą trumnę na rynek. Obie strony
sporu zaczęły budować sceny, według uzgodnionych wcześniej
warunków. Miejscowi mistrzowie gry na suona, zawodowi
żałobnicy
i ich krewni uzbierali dużą sumę i słono zapłacili za
występ znanym muzykom. Byli gotowi nas pokonać, walcząc
do upadłego.
Kiedy minęło pół dnia, obie sceny były gotowe. Stały naprzeciwko
siebie i miały prawie po pięćdziesiąt stóp wysokości. Między
nimi stała otwarta trumna. Konkurs ściągnął ciekawskich
z wiosek odległych nawet o sto kilometrów. Pierwszy raz, odkąd
Bóg stworzył świat, mistrzowie gry na suona i zawodowi żałobnicy
mieli walczyć o terytorium.
Konkurs rozpoczął się od gry na suona. Obie strony zagrały tę
samą melodię, Najgłębszy żal. W odległości kilku stóp od sceny
siedzieli sędziowie i widownia. W pierwszym rzędzie zasiadł
przywódca triady i jego sługusi, szef bezpieczeństwa okręgu,
miejscowe grube ryby i bogaci ziemianie. Byłem młody i ambitny,
rwałem się do starcia w pierwszej rundzie, ale nauczyciel
odciągnął mnie od sceny. Miał ponad pięćdziesiąt lat, ale wciąż
tryskał siłą i energią. Był ubrany w czarny strój żałobny z białym
nakryciem głowy, które lśniło w słońcu. Przytrzymał suona
zębami, rękami chwycił drabinę sznurkową i po kilku krokach
znalazł się na scenie. Widziałem, że na drugiej scenie przygotowuje
się już jego przeciwnik.
Ktoś na dole zamachał białą flagą i krzyknął „Start!”. Wtedy
z obu instrumentów wypłynęła muzyka. Melodie przeszywały
serca słuchaczy jak noże. Obaj przeciwnicy byli weteranami,
bardzo doświadczonymi. Po ponad pół godzinie wciąż trudno
było określić, który jest górą. W szczytowym momencie konkursu
bystrzy obserwatorzy pewnie dostrzegli, że ze suona mojego
nauczyciela tryskały krople śliny zmieszanej z krwią. Mój
ojciec wyglądał na całkowicie spokojnego. Wiedział doskonale,
że nauczyciel jest wytrwały i dość uparty. Nie uznawał czegoś
takiego jak porażka. Jego rodzice mówili na niego „ośla głowa”.
Mniej więcej po godzinie od rozpoczęcia konkursu przeciwnik
mojego nauczyciela zaczął wykazywać oznaki zmęczenia i dyszeć.
Zwycięstwo było w zasięgu ręki. Wtedy zobaczyłem, że
suona mojego nauczyciela nagle złamała się na pół i mężczyzna
na podium dał sygnał białą flagą. O nie, pomyślałem, już po nas.
Spojrzałem znów na scenę i zobaczyłem, że mój nauczyciel ma
zakrwawione usta. Okazało się, że ktoś strzelił z procy, żeby nie
dać mu wygrać.
Zareagowałem natychmiast, nie myśląc wiele. Rzuciłem się
na drabinę i po chwili byłem na scenie. Mój ojciec też próbował
wejść, ale scena nie mogła utrzymać ciężaru tylu ludzi i zaczęła
się chwiać. Krzyknąłem do nauczyciela: „Nauczycielu, proszę,
zejdź szybko!”. W tej samej chwili członkowie naszego zespołu
zebrali się pod sceną i zagrodzili drogę mojemu ojcu. Musiał
ustąpić, ale tupał nogami i krzyczał: „Złaź ze sceny, gnojku. Prosisz
się o śmierć”. Jeszcze zanim skończył, zobaczyłem, że na
scenę naprzeciwko wchodzi uczestnik z wrogiego obozu.
Nadeszła pora konkursu w kategorii zawodzenie.
Mój przeciwnik tupnął, zabębnił pięściami w pierś i wydał
z siebie potężne zawodzenie, jak wół zapędzony do zagrody. Widownia
nagrodziła go oklaskami. Pomyślałem wtedy: „To koniec,
przepadliśmy!”. Pomyślałem o moim nauczycielu, który został
raniony i przegrał w konkursie. Pomyślałem o moim ojcu, który
pewnie nie przeżyje tej klęski. Opuściliśmy domy i przemierzyliśmy
tysiące mil, staraliśmy się nieść radość żywym i opłakiwać
umarłych. A teraz znaleźliśmy się w takim strasznym położeniu,
tyranizowani przez miejscowych. Kiedy wreszcie skończy się
nasza udręka? Ten rytuał dla zmarłego żebraka mógł oznaczać
koniec dla naszego zespołu. I co z nami będzie? Jak zarobimy
na życie? Jeżeli nie będę mógł grać na suona, pozostanie mi już
tylko żebrać. Pewnego dnia mogę skończyć tak, jak ten żebrak
w trumnie.
Im dłużej o tym myślałem, tym bardziej byłem przygnębiony.
Im dłużej o tym myślałem, tym bardziej chciałem umrzeć. Wybuchnąłem
płaczem. Otworzyłem szeroko oczy i wbiłem wzrok
w niebo, w oślepiające słońce, nie mrugając powiekami. Straciłem
czucie w ciele. Nic nie widziałem, nic nie słyszałem. Zawodziłem
z głębi trzewi. To biłem się w pierś, to wyciągałem
zaciśnięte pięści ku niebu, jakbym walczył o życie z Bogiem
w niebiosach. Nagle człowiek z procą wymierzył we mnie. Usłyszałem
tylko uderzenie, głowa mnie rozbolała i wszystko wokół
zaczęło wirować. Starałem się zwracać twarz ku górze. Póki nie
będę krwawić na twarzy – postanowiłem – nadal będę zawodził.
Kiedy biała flaga podniosła się i opadła kilka razy na znak mojego
zwycięstwa, nawet tego nie zauważyłem. Później słyszałem, że
mój przeciwnik stracił głos na długo przede mną. Ja zawodziłem
jeszcze ponad dziesięć minut, doprowadzając do łez tłum, który
głośnym chórem przyłączył się do mojego zawodzenia. Nawet
ci z triady mieli wilgotne oczy. Podobno
wzdychali: „Potraktowaliśmy
tych obcych niesprawiedliwie. To smutne. Ten młody
na scenie to taki smutny widok”.
Liao: Czy podczas zarządzonej przez Mao Zedonga kampanii Zwalczania
Czterech Plag, w czasie rewolucji kulturalnej, po Wielkim
Skoku Naprzód, nadal wolno było panu uprawiać zawód?
Li: Nie zmieniłem zawodu, ale zmieniłem wykonywane melodie.
Kiedy Chiny świętowały wyzwolenie, wszyscy kochali pieśni
i tańce ludowe. Nasz zespół się dostosował i graliśmy Słońce
w krajach komunistycznych świeci jaśniej. Tego rodzaju melodie
rewolucyjne wykonywaliśmy później, w czasie kampanii politycznych.
Śpiew i muzyka pomagały mobilizować masy. Graliśmy
posłusznie to, co kazali nam grać przywódcy. Tacy muzycy
jak my byli zadowoleni, jeśli udało im się zdobyć trzy posiłki
dziennie i wygodne łóżko na noc. Rzadko byliśmy niezadowoleni
czy źli. Powiem panu więcej, podczas trzyletniego głodu, kiedy
ludzie masowo marli z wycieńczenia, nadal grałem wesołe
melodyjki, wysławiające pokój i dobrobyt. Jak człowiek za długo
udaje na pogrzebach, to chyba serce zamienia mu się w kamień.
Na tym świecie nie można być zbyt uczuciowym. Dzisiaj
Partia pozwala mówić, co się myśli, i rozluźniła kontrolę polityczną,
więc ludzie czują, że wszystko im wolno i się cieszą. Ale
jak kogoś za bardzo poniesie, to Partia wyśle go do obozu pracy.
Potem taki będzie żył z podkulonym ogonem w obozie przez
dziesięć, dwadzieścia
lat.
Liao: Pana zespół się rozpadł, prawda?
Li: Rozwiązaliśmy się w 195 1 roku. Od tamtego czasu robię to,
co wielu innych mistrzów gry na suona – w dzień uprawiam
ziemię, a gram, kiedy nadarza się okazja. Kiedy ktoś w okolicy
się żenił, rodziły się dzieci albo ktoś umierał, posyłali po mnie,
bo byłem tu dość znany. Ktoś mi poradził, żebym założył własny
zespół i zaczął się rozglądać za zleceniami. Przemyślałem tę radę,
ale w końcu stwierdziłem: nie, nic z tego. Gdybym miał zespół,
zostałby uznany za organizację pozarządową. No bo pod jaką
agencję rządową mógłby niby podlegać? Nie znałem żadnej,
której mógłby podlegać, więc zostałby uznany za organizację
nielegalną. A za prowadzenie nielegalnej działalności można
dostać wyrok za działalność kontrrewolucyjną. Chciałem tego
uniknąć.
Miałem parę dobrych lat, ale teraz wydaje mi się to bardzo
odległe. Mój los się odmienił zaraz po tym, jak w Chinach zaczęły
się reformy gospodarcze. Wróciły do łask stare tradycje
i przez krótki czas byłem dość popularny. Ale to nie trwało długo.
Dzisiaj ludzie nie urządzają już tradycyjnych wesel i pogrzebów
z muzyką suona. Dostaję coraz mniej zleceń. Ludzie na wsi bardzo
szybko małpują miejskie mody. Młodzi ludzie w miastach
oglądają za dużo filmów z Hongkongu i z Zachodu. A potem
naśladują wszystko, czego się naoglądali w tych filmach. Nie
praktykuje się już bicia czołem o ziemię. Oczywiście ludzi na
wsi nie stać na wesela w zachodnim stylu, ale z łatwością mogą
wypożyczyć wielką limuzynę. To znacznie bardziej szykowne niż
tradycyjna czerwona lektyka dla panny młodej, za którą idzie
zespół muzyków grających na suona.
Omijam miasta, staram się szukać okazji do pracy w górach.
Jest mi ciężko, bo nie mogę niczego zaplanować. Poza tym się
starzeję. Już nie tak łatwo mi podróżować. Miałem kilku uczniów,
ale wszyscy zrezygnowali i znaleźli sobie inne zajęcia. Kiedyś
dla młodego człowieka gra na suona nie była poniżającą pracą.
Dzieci z bogatych domów patrzyły na nas z góry, ale wiadomo
było, że mają muchy w nosie. A faktem jest, że pionierem i pierwszym
wykonawcą tego zawodu był jego świątobliwość Konfucjusz.
W młodości grał na suona, żeby utrzymać siebie i matkę.
Występował na pogrzebach, ubrany w strój żałobnika z białego
płótna. Zajmował się też zawodowo zawodzeniem i noszeniem
trumien. Dlatego w domach mistrzów gry na suona często widuje
się portrety Konfucjusza albo tablice na jego cześć.
Dzisiaj żyjemy w innej epoce. Mało kto chce się uczyć grać
na suona. Dzisiaj, ledwo postawi się namiot na stypę, krewni
zmarłego natychmiast stawiają kilka stolików do madżonga
i przez całą noc grają. Żałobników bardziej obchodzi wygrana
w grze niż zmarły. Ludzie są inni niż kiedyś. Nawet nie chce im
się udawać, że im smutno.
Liao: Ale co z samymi pogrzebami? Dzięki grze na suona uroczystości
pogrzebowe są bardziej wzruszające.
Li: Chyba się pan nie orientuje w dzisiejszej gospodarce rynkowej.
W mojej wiosce jest łatwy dostęp do transportu. Kiedy ktoś
umrze, rodzina tylko dzwoni, a zaraz pojawia się firma pogrzebowa
i oferuje szeroki zakres usług, od wypożyczenia wieńców
po organizację procesji pogrzebowych i styp. Nazywają to usługą
„wszystko w jednym”. Kiedyś rodziny zapraszały mnichów, żeby
śpiewali mantry, które miały zmarłemu ułatwić przejście na
drugi świat. Muzyka suona towarzyszyła zawodzeniu oddanych
dzieci. A dzisiaj śmierć traktuje się tutaj jak okazję do zabawy.
Ludzie urządzają na stypach koncerty muzyki pop. Przyjaciele
i rodzina prawie biją się o to, żeby zamawiać piosenki na cześć
zmarłego. Mogą to być dosłownie wszystkie piosenki. Czasami
żałobnicy wykorzystują jakąś popularną piosenkę i zmieniają
kilka linijek, żeby tekst bardziej pasował do okazji. Ludzie za
tym szaleją. A dzieci i krewni zmarłego nie mają już obowiązku
niesienia trumny w procesji pogrzebowej. Trumnę wiezie się
samochodem albo limuzyną. Procesję otwierają muzycy grający
na zachodnich instrumentach. Teraz, kiedy są mikrofony
i głośniki, muzykę pogrzebową słychać na wiele mil i wszyscy
wiedzą, że ktoś umarł.
Liao: Bardzo dużo pan wie o pogrzebach. Mój dziadek opowiadał
mi kiedyś historie o „prowadzeniu umarłych”. Czy to prawda, że
byli ludzie, którzy się tym zajmowali zawodowo, i że zarabiali
duże pieniądze na transportowaniu w rodzinne strony takich,
którzy zmarli setki czy tysiące mil od domu?
Li: Tak. Byli kiedyś ludzie, którzy się specjalizowali w prowadzeniu
zwłok. Zwykle przemieszczali się nocą, zawsze we dwóch.
Jeden szedł z przodu, drugi z tyłu. Tak jak niesie się lektykę, oni
nieśli ciało, które, napędzane ich siłą, mknęło szybko jak wiatr.
A oni skandowali chórem „jo-ho,
jo-ho,
jo-ho”.
Kiedy patrzyło się na nich z daleka, widać było, że zmarły
i żywi maszerują równym krokiem. Ciało zmarłego poruszało
się w tym samym rytmie co ciała żywych dzięki grawitacji. Ale
takiej trójce trudno było zmieniać tempo czy skręcać i nigdy nie
wykonywali ostrych skrętów. Jak człowiek widział, że zbliżają
się idące zwłoki, schodził z drogi. Inaczej mógłby się z nimi
zderzyć.
Widziałem coś takiego na własne oczy w 1949 roku. W prowincji
Jiangxi grupa dezerterów z armii przypadkowo zastrzeliła
miejscowego kupca. Nazywał się Lu. Pomagałem zorganizować
jego pogrzeb. Wtedy nie było możliwości łatwego przetransportowania
ciała do domu czy to drogą lądową, czy wodną. A jego
bliscy nie mogli znieść myśli, że miałby spocząć w obcej ziemi.
Zapłacili więc zawodowcom, żeby dostarczyli jego ciało do domu.
Zabrało im to ponad tydzień, ale kiedy dotarli na miejsce, zwłoki
wyglądały jak żywe.
Ponieważ większość tych prowadzących umarłych spało
w dzień, młodzi ludzie, tacy jak ja, którzy byli ich ciekawi, czasem
ich podglądali. Ja polizałem papier w oknie i zrobiłem
małą dziurkę, żeby zobaczyć, jak wygląda ich pokój. Było w nim
ciemno. Słyszałem tylko głośne chrapanie. Jeden kolega, Xiao
Wu, chciał wejść do środka i ukraść drąg, którego używali do
niesienia zwłok. Wszyscy chcieliśmy się przekonać, czy jest magiczny.
Ale kiedy tylko uchylił drzwi, skoczył na niego jakiś cień.
Jak się potem okazało, był to czarny kot.
Prowadzący umarłych zawsze nosili ze sobą kota. Zanim ruszali
w drogę, odsuwali stojące pod ścianą zwłoki tak, jakby
przesuwali drzwi. Wynosili je ostrożnie na zewnątrz i kładli
płasko, trzymając za głowę i nogi. Kot przebiegał po zwłokach
trzy czy cztery razy. Nazywali to „szokiem elektrycznym”. Potem
ustawiali się z trupem w szyku i przez chwilę maszerowali
w miejscu, jak oddział wojska na musztrze. Wreszcie ruszali,
skandując „jo-ho,
jo-ho,
jo-ho”.
Liao: Nie wiem, czy w to wierzyć.
Li: To prawdziwa historia.
(...)