Studium przypadku

Pod koniec 2019 roku skontaktował się ze mną mailowo niejaki Martin Grey z Clacton-on-Sea. Napisał, że jest w posiadaniu zbioru brulionów swojej kuzynki, które jego zdaniem mogłyby stać się kanwą ciekawej książki. Odpisałem, dziękując mu, ale i wyrażając opinię, że on sam jest najwłaściwszą osobą, która mogłaby ten materiał wykorzystać. Pan Grey zaczął się wzbraniać; tłumaczył, że nie jest pisarzem, a poza tym nie wybrał mnie przypadkowo. Jak wyjaśnił, czytał wpis na moim blogu poświęcony zapomnianemu psychoterapeucie z lat sześćdziesiątych Collinsowi Braithwaite’owi. W zeszytach znajdują się pewne zarzuty pod adresem Braithwaite’a, które z pewnością mnie zainteresują.

Moja ciekawość została skutecznie rozbudzona. Za ledwie kilka miesięcy wcześniej w słynącym z bałaganu antykwariacie Voltaire & Rousseau w Glasgow natknąłem się na egzemplarz Antyterapii tegoż Braithwaite’a. Autor był współczesnym R. D. Lainga i kimś w rodzaju enfant terrible ruchu tak zwanej antypsychiatrii. Książka stanowiła zbiór opisów przypadków; była pikantna, obrazoburcza, wciągająca. Skąpe informacje dostępne w internecie nie zdołały zaspokoić mojej rosnącej fascynacji tą postacią. Zaintrygowany wybrałem się na kwerendę do niewielkie go archiwum przy Uniwersytecie Durham, czterdzieści kilometrów na północ od Darlington, rodzinnego miasta Braithwaite’a.

Archiwum to składało się w istocie z kilku kartonów z maszynopisami książek Braithwaite’a (opatrzonymi na marginesach mnóstwem dopisków, a także z mało przy zwoitymi, lecz zdradzającymi pewien talent rysuneczka mi), wycinkami z gazet oraz plikiem listów, głównie od redaktora Braithwaite’a, Edwarda Seersa, i niegdysiejszej kochanki, Zeldy Ogilvie. W trakcie zbierania informacji o niezwykłym życiu Braithwaite’a przyszło mi do głowy, że mógłbym napisać jego biografię, który to pomysł nie spotkał się jednak z entuzjazmem u mojego agenta i wydawcy. Kogo zainteresuje, pytali, zapomniana i skompromitowana postać, której prace nie były wznawiane od dziesiątek lat? Musiałem przyznać, że to całkiem zasadne pytanie.

W takich to właśnie okolicznościach rozpoczęła się moja korespondencja z panem Greyem. Odpisałem, że po namyśle chętnie zapoznam się z tymi zeszytami, i podałem swój adres. Dwa dni później nadeszła paczka. Grey dołączył do niej list, w którym wyrażał zgodę na publikację, nie stawiając żadnych warunków. Nie oczekiwał zapłaty i, przez wzgląd na prywatność rodziny, wolał pozostać anonimowy. Przyznał, że nie nazywa się Grey. Jeśli nie uznam brulionów za interesujące, prosi mnie tylko, żebym je odesłał. Był jednak przekonany, iż tak się nie stanie, zresztą nie podał adresu zwrotnego.

Przeczytałem wszystkie pięć brulionów w jeden dzień. Ich lektura do reszty rozwiała moje wątpliwości. Autorka snuła pasjonującą opowieść i choć sama odmawiała sobie talentu, trudno było nie dostrzec, że pisze ze swoistym biglem. Materiał był ułożony nieco chaotycznie, co w moim odczuciu tylko dodawało autentyczności jej przemyśleniom.

Po kilku dniach nabrałem jednak przekonania, że padłem ofiarą żartu. Czy dałoby się wymyślić dla mnie lepszą przynętę niż zbiór zeszytów opisujących domniemane nadużycia osoby, którą interesowałem się zawodowo? Z drugiej strony, jeśli to był podstęp, Grey musiałby sobie zadać wiele trudu, począwszy od sfabrykowania samych źródeł. Postanowiłem przeprowadzić małe dochodzenie. Bruliony były w istocie tanimi zeszytami szkolnymi, jakich powszechnie używano w tamtych czasach. Nie mają dat, ale różne wzmianki w tekście każą przypuszczać, że opisywane wydarzenia rozegrały się jesienią 1965 roku, kiedy to Braithwaite mieszkał w Primrose Hill i zbliżał się do szczytu swojej sławy. Wklejone do pierwszego zeszytu strony Antyterapii pochodzą z pierwszego wydania, dziś trudnego do zdobycia, co zdaje się potwierdzać, że autorka pisała w latach sześćdziesiątych. Wiele przytoczonych szczegółów odpowiada temu, co wyczytałem w uniwersyteckim archiwum oraz w gazetach z tamtej epoki. To wszystko jednak samo w sobie nie stanowiło jeszcze dowodu. Zeszyty można było z powodzeniem spreparować, wymagało to jedynie kwerendy podobnej do tej, którą sam wykonałem. Inne zawarte w nich in formacje były mniej ścisłe. Dla przykładu, wzmiankowany w opowieści pub nazywa się Pembroke Castle, a nie Pembridge Castle, jak chce autorka. Uznałem jednak, że taki błąd bardziej pasuje do kogoś, kto przelewa na papier swoje przemyślenia, niż do oszusta, który dopuszcza się wyrachowanej mistyfikacji. Sam Grey także pojawia się w tych zeszytach i nawiasem mówiąc, nie został odmalowany zbyt korzystnie, z czego wnoszę, iż to nie on jest autorem.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: jakub.nowacki@czarne.com.pl