Wśród przyjaciół

Jakiś czas temu znajomy zaprosił mnie na imieniny, a że był prawie kimś z rodziny, nie mogłem odmówić. Podobno w dzieciństwie bawiliśmy się razem, bo moja matka lubiła jego rodziców. Później, zupełnie o sobie nie wiedząc, wywędrowaliśmy do tego samego miasta. I oto nadarzyła się okazja do powtórnego spotkania. Przyszedłem pierwszy, więc było trochę czasu na swobodną rozmowę. Z początku byliśmy skrępowani i nawet bałem się, że mój gospodarz pożałuje swojego zaproszenia. Ale lody zostały przełamane i wkrótce nabrałem śmiałości, a nawet poufałości, jak to bywa u osób z natury nieśmiałych. Zacząłem rozglądać się po mieszkaniu i moją uwagę zwrócił obrazek, który wisiał koło drzwi. Przedstawiał samochód, któremu zastąpił drogę mężczyzna z uniesionym policyjnym lizakiem. Na dole był napis „Stop. Droga wolna tylko dla trzeźwych”. Zastanowiło mnie, po co wiesza takie obrazki, a jeśli już wiesza, czy nie stosowniejsze byłoby jakieś bardziej eksponowane miejsce. Objaśnił, że przez lata uzbierał kilkaset plakatów o tematyce zdrowotnej i obecnie ma jedną z największych kolekcji w kraju. Żeby mu zrobić przyjemność, zapytałem, czy nie zechciałby o tym opowiedzieć. Zadumał się, co mnie zaniepokoiło, bo nie spodziewałem się aż takiej zadumy, i udzielił wyjaśnień, które daleko wykraczały poza to skromne pytanie.

Losy osób, które zbierają plakaty z przychodni, są przeważnie nieznane. Ludzie ci wegetują na obrzeżach środowisk inteligenckich w fatalnym zapuszczeniu. Na szczęście los obszedł się ze mną łagodnie i jak pan widzi, nie jestem biedny, choć nie jestem też bardzo bogaty.

Pewnego dnia, a było to w czasach studenckich, szedłem z dziewczyną ulicą. Zwierzyłem jej się, że zawaliłem wszystkie egzaminy i moja sytuacja na uczelni przybrała rozpaczliwy obrót. Aby o tym nie myśleć, chciałem znaleźć sobie jakąś pasję, najlepiej zbierać tanie, a zarazem wyjątkowe przedmioty. Dziewczyna pochwaliła mój pomysł. Mijaliśmy właśnie szpital. Powiedziałem, że warto by wejść do środka i sprawdzić, czy wiele zmieniło się od dawnych czasów, a zwłaszcza czy wiszą jeszcze owe cudowne plakaty zdrowotne. Wtedy zobaczyłem plakat Matko, oddaj swój pokarm do laktarium i moje wątpliwości się rozwiały. Odtąd niemal codziennie chodziliśmy od przychodni do przychodni i pukając do pokoju pielęgniarek, udawaliśmy, że chcemy zrobić wystawę plakatów na korytarzu uczelni. Panie, mając do czynienia z tak porządnymi ludźmi, dziwowały się bardzo i dawały na odczepnego nędzną ulotkę. Było pewne, że w ten sposób do niczego nie dojdę. Uzbierałem już nieco plakacików, ale nie umiałem się nimi cieszyć, bo przed oczami stały mi liczne niedosiężne jeszcze skarby. Zaczęliśmy czekać wśród chorych, aż zrobi się pusto. Babiny pytały: „Czy państwo do doktora takiego i takiego?”, wówczas odpowiadaliśmy: „Nie, my tu tylko czekamy”. Światła gasły, sprzątaczki postukiwały miotłami, a wtedy rzucaliśmy się na upatrzony plakat. W stanie wielkiego rozzuchwalenia, jako fałszywi studenci dziennikarstwa piszący pracę semestralną o służbie zdrowia, weszliśmy do szpitala. W podziemnym korytarzu wisiały niezliczone rzędy plakatów w ramach. Zdjęliśmy je ze ścian i specjalnymi nożykami delikatnie przecięliśmy paski taśmy klejącej, niczym chirurdzy, którzy cierpliwie i ze znawstwem oddają się swemu rzemiosłu. Wtem hałas, drzwi otworzyły się i ruszyła na nas grupa lekarzy w białych kitlach. Zupełnie wytrącony z równowagi nerwowo zakręciłem nożykiem, ale lekarze minęli nas obojętnie. Obładowani plakatami i winszując sobie ocalenia, wyszliśmy ze szpitala.

Niestety, niepomyślnie zakończyła się próba kradzieży w rodzinnej miejscowości mojej dziewczyny. W tamtejszej przychodni zobaczyłem piękny plakat, który zachęcał do samokontroli piersi. Przedstawiał kobietę całą z żarówek, przy czym na wysokości piersi jedna świeciła ostrzegawczo. Jak zwykle usiedliśmy pośród poczciwych ludzi na korytarzu, a gdy opustoszał, błyskawicznie zdjąłem ramę ze ściany, znanym sposobem wyjąłem plakat, po czym oddaliliśmy się w pośpiechu. Nie minęło pół godziny i do matki przyjaciółki zadzwoniła pielęgniarka z żądaniem jego natychmiastowego zwrotu. Chwilę później, pod surowym wzrokiem pielęgniarek, które nie szczędziły nam ostrych słów, pakowaliśmy ów plakat z powrotem do ramy.

W takimże świecie dwuznaczności przyszło żyć mnie i mojej dziewczynie, ale ci nowocześni Bonnie i Clyde, którymi byliśmy, nie zasługują wyłącznie na potępienie. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych plakaty oświatowe poszły na śmietnik i zastąpiono je rekla­mami firm farmaceutycznych. W tym miejscu przypomina mi się niejaki Ponomariow, archeolog, którego Niemcy podczas okupacji zrobili burmistrzem Nowogrodu w Rosji. W 1944 roku, na wieść o nadciągających wojskach radzieckich, wywiózł skarby sztuki do Niemiec w obawie, że kiedy miasto stanie się terenem walk, bezcenne zbiory ulegną zniszczeniu lub rozproszeniu. Miasto legło w gruzach i ocalały tylko przedmioty wywiezione przez Ponomariowa, a po wojnie wróciły do odbudowanych świątyń. Człowiek ten resztę życia ukrywał się na Zachodzie, bo w ZSRR groziła mu kara za współpracę z okupantem.

Ciekawa i w miarę uczciwa była akcja pozyskania ulotek i plakatów z sanepidu. Poszedłem tam i znów powiedziałem, że jestem studentem, który pragnie zorganizować wystawę zdrowotną na korytarzu. Panie, widocznie przywykłe do obcowania z różnymi aktywistami, nie zdziwiły się, tylko skierowały mnie wprost do magazyniera. Ten poprowadził do piwnicy, gdzie na metalowych półkach leżały plakaty i ulotki. Mężczyzna osobiście chodził wśród nich i wybierał, a kiedy mijał obojętnie szczególnie cudną ulotkę, wtrącałem nieśmiało: „Może ta też byłaby dobra?”. Mężczyzna niecierpliwym gestem dawał mi ją i szliśmy dalej. Były tam pudła z napisami „1950”, „1960”, „1970”…, łatwo sobie wyobrazić, jakie kryły skarby.

To udane przedsięwzięcie nasunęło mi pomysł wysyłania do sanepidu różnych podstawionych osób. Miałem kolegę, do którego zalecała się pewna ambitna dziewczyna. Nieszczęsna, miała nadzieję, że ją zarekomenduję. Posłałem więc tam ową dziewczynę z zaleceniem, aby jako studentka pragnąca zrobić wystawę na korytarzu wyciągnęła od magazyniera wszystko, co umknęło mojej uwadze lub co przemilczałem przez zbytnią nieśmiałość. Później chciałem posłać tam również moją dziewczynę. To miała być prawdziwa epidemia chęci robienia wystaw zdrowotnych na korytarzach. Dziewczyna poszła i przyniosła nowe plakaty. Zrobiła dobre wrażenie, bo ci z sanepidu powiedzieli, aby znów przyszła, tylko odpowiednio ubrana, bo w piwnicy może się ubrudzić. Gratulowałem sobie zaradności i przed oczami paradowały mi już nowe skarby. Moje rozczarowanie było wielkie, bo dziewczyna nie poszła do sanepidu, w międzyczasie zaczęła interesować się innym chłopakiem i moja rekomendacja nie była potrzebna.

Po ogólnopolskiej zmianie wystroju przychodni na bardziej nowoczesny chodziliśmy z przyjaciółką bez celu, nie mogąc znaleźć sobie miejsca. Czasem jeszcze kupiłem ulotkę na pchlim targu, znalazłem na śmietniku lub w starej książce. Myślałem, że nastąpił kres poszerzania kolekcji. Szczęśliwie kilka lat później pojawiły się aukcje internetowe…

Zapytałem Gospodarza, czy mógłby pokazać mi swoje ulotki, na co odparł, że nie ma ich tutaj, prócz jednej, którą niedawno znalazł w szufladzie. Zatytułowana była Kto miał rację? i opowiadała o dwóch siostrach. „Anusia została zaszczepiona przeciw gruźlicy zaraz po urodzeniu. Basia nie została zaszczepiona. Wnuczki pojechały na święta z wizytą do babci. Babcia nie leczyła się nigdy i nikt nie wiedział o tym, że jest chora na gruźlicę. Dzieci zaraziły się gruźlicą od babci. Anusia dzięki szczepieniu została uodporniona. Mimo styczności z chorą babcią nie zachorowała. Na równi z innymi szczepionymi dziećmi chowa się zdrowo. Basia, nieuodporniona, zaraziła się od babci i zachorowała. Gruźlica umiejscowiła się w stawie biodrowym. Choroba trwała długo. Basia trzy lata przebywała w sanatorium. Matka musi nieustannie nad nią czuwać. Anusia przed pójściem do szkoły razem z innymi dziećmi była poddana kontroli i doszczepiona. Przez wszystkie lata szkolne była kontrolowana, czy zachowuje nadal odporność na gruźlicę. Anusia wyrosła na silną, zdrową dziewczynkę. Będzie się dalej uczyć. Basia również ukończyła szkołę. Osłabiona chorobą, często podupada na zdrowiu. Gdy przyszedł niebezpieczny okres pokwitania, nastąpił nawrót choroby gruźliczej. Chory staw biodrowy musiał być operowany. Pozostał ślad – Basia ma nieco krótszą nogę i utyka na nią. Sprawia jej to dużą przykrość”.

Gospodarz uśmiechnął się, gdy z powagą oglądałem ten skrawek papieru i delikatnie obracałem go w dłoniach. Chyba wyczytał z mojej twarzy niedowierzanie, że zbieranie ulotek może być tak przyjemne, bo zaraz zaczął mi to tłumaczyć.

Moi rówieśnicy spotykali się z przyjaciółmi albo w sztormową pogodę wiązali liny na jeziorze, a ja przeglądałem segregator z ulotkami. „Małe ulotki – szeptałem nieraz – nawet nie macie pojęcia, ile mi dajecie radości”. Chciałbym przekazać je potomkowi, któremu ulotki medyczne będą równie drogie. Ale czy można mieć pewność, że tak się stanie? Przychodzi mi do głowy pewien kolekcjoner. Jest młodszy, prowadzi się zdrowo i poważnie podchodzi do życia, co daje prawie gwarancję, że nie wyrzuci ich do śmieci albo nie da dzieciom do zabawy. Choć później zapatrzyłem się w swoim zbieractwie i rozciągnąłem je na inne dziedziny, te skromne plakaciki wciąż są bliskie sercu. Mam nadzieję, że kiedy przyjdzie zdać sprawę, Stwórca powie: „Źle robiłeś, kradnąc po szpitalach, i wiesz o tym – we właściwym czasie będzie ci to policzone. Z drugiej strony ty i twoja przyjaciółka nie jesteście mi całkiem niemili. Robiliście to, ona z miłości do ciebie, a ty z pasji, może źle pojętej, w każdym razie nie z chęci zysku”. I uśmiecham się na wspomnienie, że w smutnych i ciężkich czasach właśnie w ten sposób rozniecałem w sobie płomyczek idealizmu…

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.